Soya ve ürünlerinin insan sağlığına etkileri

Soya ürünleri vegan beslenmede önemli yeri olan, ayrıca menopoza bağlı yakınmaları olan hastalara önerilen besinlerdir. Soya bazlı bebek mamaları, inek sütü alerjisi olan bebeklere alternatif mama olarak önerilebilmektedir.

• Soya fasulyesi bir baklagildir; Fitik asit (fitat), lektin ve proteaz inhibitörleri içerebilir.
  • Fitik asit; demir, kalsiyum, çinko ve magnezyum moleküllerini bağlayarak emilimlerine engel olurlar.
  • Lektinler alyuvarlara ve bağırsak hücrelerine bağlanabilen ve hücre ölümüne neden olan bileşiklerdir. Pişmemiş baklagillerde çok yüksek düzeyde bulunurlar.
  • Soya fasulyesi agglütinini de bir lektindir. Bağırsak hücrelerine bağlanarak, bağırsak çeperinde sıkı bağlantılara zarar vererek artmış bağırsak geçirgenliğine yol açabilir. Bu etki fazla tüketimde, ve beraberinde artmış bağırsak geçirgenliğinin diğer etkenleri de (gluten tüketmek, disbiyozis, alkol tüketmek) varsa ve çinko eksikliğinde daha belirgin olarak ortaya çıkar.
  • Proteaz inhibitörleri, midedeki sindirim enzimlerini işlemez hale getirirler, sindirilmezler.

• Soya fasulyesi, besinler arasında mısırdan sonra GDO’lu olma olasılığı en yüksek besinlerden birisidir. GDO’lu besinler, protein yapıları değiştiği için daha alerjen özellikte yapıdadırlar, glifosatla muamele edildikleri için kimyasal yükleri çoktur, mineral içerikleri düşüktür.
• Soya alerjisi sıklığı giderek artan bir alerjidir; hemen veya geç tipte alerjiler olarak; kaşıntı, atopik dermatit, ürtiker, sindirim sistemi yakınmaları (ağızda-dudaklarda kaşıntı, reflü, ishali bulantı-kusma, kabızlık), karın ağrısı, eozinofilik özofajit, astım, alerji veya larinks ödemi/anafilaksi ile kendini gösterebilir.
• İnek sütü alerjisi olan hastaların %10-40 sıklığında soya sütü alerjisi beraber görülebilir.
• Soya alerjisi sıklıkla yer fıstığı alerjisi ile birlikte seyreder, huş ağacı poleni alerjisi olanlarda çapraz reaksiyon meydana gelebilir.
• 7 yaşından itibaren görülme sıklığı azalır.
• Ürünlerin fermente edilmesi (tofu, tempeh vb) alerjen içeriği azaltır.
• Soya ürünleri (soya izolatı, soya konsantresi, soya unu), özellikle soya lesitini pek çok işlenmiş gıda içerisine katkı maddesi olarak eklenmektedir. Soya lesitini bir emülgatör olduğu için ikinci bir yoldan bağırsak cidarına hasar verip, artmış bağırsak geçirgenliğine neden olabilir.
• Yine baklagil olması ve lektin içeriği nedeniyle DAO (diaminoksidaz) aktivitesini azaltarak histamin entoleransı bulgularını artırır.
• Soya fasulyesi yüksek nikel içeriği nedeniyle kontakt dermatit ve nikel alerjisi bulgularını artırabilir.

• Soya izoflavonları özellikle genistein
  • Tiroid bezinde TPO enziminin aktivitesini azaltarak/engelleyerek hipotiroidi bulgularına neden olabilir.
  • Bu etki özellikle iyot eksikliğinde daha belirgindir.
  • Menopoz bulgularını rahatlatmak için kullanılan soya ürünleri/preparatları Hashimoto tiroiditinin ortaya çıkmasını kolaylaştırabilir.
  • Sağlıklı ve hiç bir sorunu olmayan hastalar 1 ay düzenli olarak soya ürünleri tükettiklerinde TSH değerlerinin yükseldiği görülmüştür.
  • Bağışıklık sistemini aktive edebilir.
  • Fitoöstrojen gibi davranarak
• Uterus (rahim) duvarında kalınlaşmaya
• Adet düzensizliklerine neden olabilir.
• Soya bazlı bebek maması verilen bebeklerin maruz kaldığı östrojenik aktivite çok yüksektir. Yine soya bazlı mama verilen bebekler, çocukluk ve ergenlikte çok daha sık guatr bulguları gösterir, tiroidit ortaya çıkma olasılığı artar.
• Soya fasulyesinin bağırsaklarda sindirimi sonrasında ekzorfinler açığa çıkar.

• İyot eksikliği
• Hashimoto hastalığı
• Tiroid hastalığı/guatr
• Rahim kanseri
• Meme kanseri
• Adet düzensizliği
• Ailede meme ve rahim kanseri
• İnek sütü alerjisi
• Huş ağacı poleni alerjisi
• Histamin entoleransı
• Kontakt dermatit/nikel alerjisi
• Otizm spektrum bozukluğu
• Migren
• Fibromiyalji
• Beyin sisi olan hastaların soya ürünlerini mümkün olduğunca tüketmemeleri önerilir.
• Doğum kontrol hapı veya hormon yerine koyma tedavisi alan hastaların nadir ve az miktarda tüketmeleri önerilir.
• Soya ve yer fıstığı alerjisi olan hastaların hiç tüketmemeleri; paketlenmiş gıdaların içeriklerini dikkatli okumaları önerilir.

Referanslar

1. Doerge DR, Sheehan DM. Goitrogenic and estrogenic activity of soy isoflavones. Environ Health Perspect. 2002;110 Suppl 3(Suppl 3):349-353. doi:10.1289/ehp.02110s3349
2. Zhao Y, Qin G, Sun Z, Che D, Bao N, Zhang X. Effects of soybean agglutinin on intestinal barrier permeability and tight junction protein expression in weaned piglets. Int J Mol Sci. 2011;12(12):8502-8512. doi:10.3390/ijms12128502
3. Ahn KM, Han YS, Nam SY, Park HY, Shin MY, Lee SI. Prevalence of soy protein hypersensitivity in cow’s milk protein-sensitive children in Korea. J Korean Med Sci. 2003;18(4):473-477. doi:10.3346/jkms.2003.18.4.473
4. Klemola T, Kalimo K, Poussa T, et al. Feeding a soy formula to children with cow’s milk allergy: the development of immunoglobulin E-mediated allergy to soy and peanuts. Pediatr Allergy Immunol. 2005;16(8):641-646. doi:10.1111/j.1399-3038.2005.00326.x
5. Kattan JD, Cocco RR, Järvinen KM. Milk and soy allergy. Pediatr Clin North Am. 2011;58(2):407-x. doi:10.1016/j.pcl.2011.02.005
6. Ballmer-Weber BK, Vieths S. Soy allergy in perspective. Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2008;8(3):270-275. doi:10.1097/ACI.0b013e3282ffb157
7. Savage JH, Kaeding AJ, Matsui EC, Wood RA. The natural history of soy allergy. J Allergy Clin Immunol. 2010;125(3):683-686. doi:10.1016/j.jaci.2009.12.994
8. Cabanillas B, Jappe U, Novak N. Allergy to Peanut, Soybean, and Other Legumes: Recent Advances in Allergen Characterization, Stability to Processing and IgE Cross-Reactivity. Mol Nutr Food Res. 2018;62(1):10.1002/mnfr.201700446. doi:10.1002/mnfr.201700446