Çölyak hastalığı ve non çölyak gluten/buğday hassasiyetinde nörolojik ve psikiyatrik bulgular/sendromlar

Çölyak hastalığında nörolojik ve psikiyatrik tutulum olabileceği yaklaşık 40 seneden beri bilinmektedir; 5 hastadan birinde nöropsiyatrik yakınma görülmektedir.

Non çölyak gluten/buğday hassasiyeti olan hastalarda da benzer şekilde son yıllarda artan şekilde olgu bildirimleri yapılmaktadır. 

Her iki hastalıkta da nöropsikiyatrik yakınma ve bulgular diğerlerinden önce başlayıp, uzun süre tek bulgu olabilmektedir. Nedeni bilinmeyen/bulunmayan nörolojik problemi olan hastaların %57’sinde anti gliadin antikorları pozitif, önemli kısmında sinapsin I’e karşı antikorlar artmış bulunur. 

Çölyak hastalığı ve non çölyak gluten/buğday hassasiyeti daha çok kadınlarda görülür, ancak nörolojik bulgular/sendromlar daha çok erkeklerde görülür; sıklıkla 50’li yaşlarda başlar. 

Hastalarda sıklıkla klinik tabloya pek çok otoimmün hastalık eşlik eder. 

Gluten ataksisi

Ataksi yürürken dengesizlik, hareketlerde sarsaklık/kontrolsüzlük, konuşmada bozulma; ‘sarhoşluk’ halidir. 

Gözlerde belli bir yöne bakınca titreme (nistagmus) olabilir. 

Nedeni bilinmeyen ve geç yaşlarda ortaya çıkan sporadik serebellar ataksinin en önemli nedenlerinden birisi gluten ataksisidir. Glutenle ilişkisi en iyi belgelenen durumlardan birisidir. Hastaların önemli çoğunluğunda non çölyak gluten/buğday hassasiyeti vardır.

Ataksi hastalarının çoğu erkektir. 

Hastalarda beyinciğin Purkinje hücreleri ve inferior oliv’e ait hücrelerinde kayıp vardır; beyincik ak maddesinde harabiyet (gliozis) söz konusudur. Gliadin molekülünün yapısı, Purkinje hücreleri ile benzerlik gösterir: gliadin karşı gelişen antikorlar purkinje hücreleri ile etkileşip immün kompleksler oluşturabilir.  Bazı hastalarda bu bulgulara omurilikte ve beyinde değişiklikler eşlik eder. Sıklıkla kol ve bacak sinirlerinde (periferik sinir sistemi) harabiyet ve nöropati saptanır. Ayrıca çölyak antikorlarından antitransglutaminaz 2 antikorlarından ziyade tranglutaminaz 6’ya karşı bağışlılık yanıtı mevcuttur. 

Hastalarda ayrıca sıklıkla D vitamini, demir, B1, B3, B6, B12, E vitaminleri, folik asit eksikliği ve kemik erimesi mevcuttur. Eşlik eden tiroid hastalığı varsa bulgular daha şiddetli olabilir. 

Glutensiz beslenme erken tanı halinde ve gençlerde daha etkilidir; ileri yaştaki hastalara etkisi olmayabilir. 

Periferik nöropati

Ellerde ayaklarda uyuşma, karıncalanma, ayaklarda yanma, bacaklarda-ellerde güçsüzlük  ve yürüyüş bozuklukları yapabilir. 

Genellikle 50’li yaşlarda başlar, hastaların çoğu erkektir. 

Kol ve bacaklardaki sinirlerde, sinir kılıflarında iltihap, sinir kılıfı harabiyeti (demyelinizasyon) saptanır. Bir grup hastada ise büyük sinirlerde değil, en uçlarda yer alan küçük sinirlerde tutulum mevcuttur: bu hastalar uyuşmadan daha çok şiddetli yanmadan (kaynar su dökmüş veya biber sürülmüş gibi) yakınırlar. Bir grup hastada ise tansiyon, mide bağırsak sorunları veya terleme bozukluğu ile seyreden otonomik sinir sistemi tutulumu görülebilir. Bu ikinci grup hasta glutensiz beslenmeye daha iyi yanıt verir.

Hastaların küçük bir bölümünde sinir bulgularına omur ilikte tutulum eşlik edebilir. 5 hastanın birinde karpal tünel sendromu yakınmaları mevcuttur. 

Nöropati bulgular diğer bulgulardan önce başlayıp, çölyak hastalığı tanısı veya gluten hassasiyeti tanısı sonra konabilir. Hastalarda sadece antigliadin İgA ve İg G antikor düzeyleri yüksek olabilir. Bazı hastalarda da glutensiz beslenmek ancak kötüleşmeyi durdurmuş, iyileşme sağlamamıştır. 

Hastalarda ayrıca sıklıkla D vitamini, demir, B1, B3, B6, B12, E vitaminleri, folik asit ve çinko eksikliği mevcuttur. 

Sık görülen bu eksiklikler dışında çölyak hastalarında bakır eksikliğine bağlı myelonöropati görülebilir (bakır, duodenumdan emilir) . Ellerde-ayaklarda uyuşma/yanma/güçsüzlük olan, gözleri kapalı dengesizlik çeken, yürümesi bozulmuş/dengesizleşmiş hastalarda, tam kan tahlillerinde anemi ve nötropeni varsa, özellikle kilo vermek için mide ameliyatı geçiren, uzun süre yüksek doz çinko kullanan ve menopoz sonrası kadınlarda bakır eksikliği aranmalıdır. 

Çölyak hastalığı veya non çölyak gluten/buğday hassasiyetine eşlik edebilen, tip I ve Tip II diyabet, tiroid hastalıkları, romatolojik hastalıklar klinik tabloya katkıda bulunur. 

Baş ağrısı

Çölyak hastalarının %25’i, non çölyak gluten/buğday hassasiyeti hastalarının % 50’den fazlası baş ağrısından yakınır; ağrıların çoğu migren baş ağrısı şeklindedir.

Baş ağrısı/ migren hastalarının beyin MR’larında beyaz madde değişiklikleri ve beyin tomografilerinde kalsifikasyon sıktır. 

Glutensiz beslenme hem ağrıların sıklığını, hem de şiddetini azaltır. Bazı hastalarda tümüyle geçirir. Gluten hassasiyeti olan hastalar, tekrar gluten tükettiklerinde ağrı tetiklenebilir. 

Kan beyin bariyerinde bozulma, perivasküler enflamasyon ve histamin düzeylerinde artışın ağrılara neden olduğu düşünülmektedir. 

Glutene bağlı beyin sisi ve gluten ensefalopatisi

Diğer nörolojik yakınma/bulgulardan bağımsız olarak gluten hassasiyeti olan kimselerde gluten/buğday/tahıl tüketimi sonrasında kafa karışıklığı, kelimeleri bulamama, zihinsel yavaşlama, unutkanlık gibi yakınmalar ortaya çıkabilir. Hastalar net olarak gluten tüketimi ile yakınmalarında artış, gltensiz beslenme ile rahatlama tarif ederler. 

Bulguları daha ağır olan ensefalopati hastalarında kişilik değişikliği, bilinç bulanıklığı veya bilin kaybı ile birlikte beyinde ödem, MS benzeri periventriküler lezyonlar, beyin sapı iltihabı, tüm beyin ak maddesinde değişiklikler ve kalsifikasyon görülebilir. 

Ensefalopatisi olan hastaların çölyak bulguları glutensiz beslenmeye cevapsız olabilir. Ensefalopati bulgularına ataksi, epilepsi, miyokloni veya omurilik (myelopati) ve  sinir tutulumu (nöropati) eşlik edebilir. 

Bilişsel kayıp ve demans 

Hem çölyak, hem de non çölyak gluten/buğday hassasiyeti hastalarında bağırsaklarda disbiyozis ve enflamasyon, kronik enflamasyon, serotonin metabolizması problemleri ve vitamin eksiklikleri  önce bilişsel performansta kayba, uzun vadede demansa neden olur. Hastalarda hesap yapma güçlüğü, kafa karışıklığı, unutkanlık ve kişilik değişiklileri ortaya çıkar ve ilerler. 

Bazı hastalarda glütensiz beslenmeye rağmen hastalık gerilmez, ilerler. 

Meniere Hastalığı, baş dönmesi ve kulak çınlaması 

Meniere hastalığı dakikalar-saatler süren baş dönmesi atakları, işitme kaybı, kulak çınlaması ve kulak içi basınç hissi ile seyreden; iç kulakta lenf dolaşımı değişikleri görülen bir hastalıktır. 

Meniere hastalığı olan hastalarda yapılan tetkiklerde hastalarda buğday İgA, serebellar antikorlar, ve Anti GAD (glutamik asit dekarboksilaz) antikorlar yüksek bulunmuştur. 

Hastaların bulguları glutensiz çok iyi yanıt verir; yeniden tüketmeye başladıklarında yakınmaları yeniden başlar. 

Epilepsi ve nöbetler

 Çölyak hastaları ve gluten hassasiyeti olan hastalarda epilepsi görülme riski ve epilepsi hastalarında çölyak hastalığı ve gluten hassasiyeti saptanması riski toplum ortalamalarından yüksektir. 

 Bulanık görme veya renkli noktalar görme şeklinde görsel bulgularla giden nöbetler görülebilir. Hastaların bir kısmında beynin görme merkezinde (oksipital korteks) kalsifikasyon saptanabilir. Glutensiz beslenmeye geçen çölyak hastalarında beyin görüntüleme bulguları gerilemiş, diğer bir çalışmada hastaların nöbet sıklığı azalmıştır; glutensiz beslenmeye  ne kadar erken başlanırsa bulgular o kadar iyi yanıt verir. 

Temporal lob epilepsisi olup, hipokampal sklerozu olmayan (saptanmayan) hastalarda da çölyak hastalığı riski yüksektir. 

Hastalarda pek çok nöbet şekli ve EEG bulgusu tanımlanmıştır. Glütensiz beslenmeye geçmeden önce hastaların EEG’lerinde beyinde uyarılabilirlik artışı saptanır. 

Hastalarda ayrıca sıklıkla D vitamini, demir, B1, B3, B6, B12, E vitaminleri , folik asit ve çinko eksikliği mevcuttur. Anti GAD antikorları da çok sık olmamakla birlikte yüksek çıkmaktadır. 

Miyopati (kas tutulumu)

Kollarda ve bacaklarda güçsüzlük, saç tararken/tıraş olurken kollarda yorulma, merdiven çıkarken güçsüzlük olabilir. 

50’li yaşlarda başlar. Kas biyopsilerinde kas iltihabı (enflamatuar miyopati) ve kas hücresi harabiyeti saptanır. 

Hastaların çoğunda D vitamini ve magnezyum, bir kısmında E vitamini eksikliği çıkar. 

Yakınmalar glutensiz beslenmeye iyi yanıt verir. Bazen immünsupresan tedavi gerekir. 

Myastenia gravis

Bir sinirin bir kas ile temas ettiği ve sinirdeki uyarımın kasa aktarıldığı bileşkeye nöromusküler bileşke denir. Bu bileşkenin sağlıklı olarak çalışabilmesi için, sinirden salınana asetil kolin molekülleri kas üzerindeki reseptörlere bağlanmalıdır. Myastenia gravisde bu reseptörlere karşı bir bağışıklık yanıtı söz konusudur; kaslar sinirlerden gelen uyarılara yanıt veremezler, etkilenen kaslarda güçsüzlük olur. En çok etkilenen kaslar göz çevresi kasları, yüz kasları ve yutma kaslarıdır. Hastalarda çift görme, göz kapağında düşme, konuşurken zorlanma, yutma güçlüğü, kollarda bacaklarda güçsüzlük ve ileri hallerde solunum güçlüğü görülebilir. 

Amerika’da yapılan bir çalışmada asetil kolin reseptörü pozitif olan hastaların kanlarına geriye dönük olarak bakıldığında 23 hastadan birinde, yani yaklaşık %4’lük bir tutulum olasılığı saptanmıştır. Ayrıca çölyak hastalarında normalden daha sık asetil kolin reseptör antikoru saptanmaktadır. 

Her iki hastalıkta, hastalarda görülebilen benzer genetik yatkınlığın (HLA B8-DR3) bu olasılığı artırdığı düşünülmektedir. 

Bulgularda bağırsak bulguları geri plandadır. Geçmeyen yorgunluk veya akşam saatlerine doğru artan güçsüzlük olduğunda, göz kapaklarında düşüklük de mevcutsa, myasteni akla gelmelidir. Güçsüzlük, kolları kaldırmakla kollarda, merdiven çıkarken bacaklarda ve yemek yerken çene kaslarında görülebilir.

Hareket bozuklukları

Nedeni bilinmeyen/bulunamayan tüm hareket bozuklukları ve istemsiz hareketlerde çölyak hastalığı ve non çölyak gluten/buğday hassasiyetinin araştırılması gerekir. Hastalarda sıklıkla mide bağırsak sistemine ait yakınma bulunmaz. Bazen çölyak hastalığı ve non çölyak gluten/buğday hassasiyetinin ilk bulgusu istemsiz hareketler olabilir. 

• Huzursuz bacaklar sendromu: Kadınlarda daha sıktır. Akşam saatlerine doğru artan, bacakları hareket ettirme isteği, bacaklarda nahoş hisler, ve hareketle/yürüme ile rahatlama olur. Beş hastanın birinde huzursuz bacaklar sendromu yakınmaları, mide bağırsak yakınmalarından önce başlar. Demir eksikliği (ve ferritin düşüklüğü) bulguları açığa çıkarabilir ve arttırır. Hem çölyak hem de gluten hassasiyetinde demir eksikliği ile birlikte görülen bağırsak florasında değişiklikler, enflamasyon, SIBO, D vitamini, folik asit, B1, B3, B6, B12, E vitaminleri, çinko ve magnezyum eksikliği de klinik tabloya katkıda bulunur. Bağırsaklarda enflamasyon olması (çölyak hastalığının kendi bulguları ile birlikte) demir emilimini de bozar. Hastalara glutensiz beslenme yanında demir takviyesi yapılması yakınmaları önemli ölçüde geriletir. Glutensiz beslenme ile çölyak hastalarındaki görülen huzursuz bacaklar sendromu bulguları 6 ay içerisinde yarısında düzelir, dörtte birinde tümüyle geçer. Hastaların önemli kısmında huzursuz bacaklar yakınmalarına fibromiyalji bulguları eşlik eder.

• Postural tremor: Daha çok ellerde görülebilen, başta, çenede veya dilde de olabilen titreme hareketidir. Kadınlarda daha çok görülür, 40’lı yaşlardan sonra başlar. Glutensiz beslenmeye iyi yanıt verir. 
• Tikler: Kaslarda ani hareketler veya ani ses çıkarma şeklinde görülebilir. Hareketi yapmak veya sesi çıkarmak, içten gelen rahatsızlığa veya hisse iyi gelir. Glutensiz beslenmeye yanıt çok iyidir. 
• Parkinsonizm: Dinleme esnasında ellerde titreme, hareketlerde yavaşlama, tüm bedende sertleşme (rijidite) ve postural instabilite (ayakta veya otururken düşme eğilimi) görülür. Çölyak hastalığı veya gluten hassasiyeti eşlik etmesi halinde yakınmalar ve bulgularda düzelme görülebilir, geç yaşlarda olasılık azalır.  Hastaların süt ve süt ürünleri tüketimini azaltmaları/kesmeleri de iyi gelir. Hastalarda sıklıkla folik asit düşük, homosistein yüksektir. 
• Kore: Kadınlarda daha sıktır. Çölyak hastalığı, gluten hassasiyeti ve dermatitis herpetiformise eşlik edebilir. Hastaların yakınmaları glutensiz beslenmeye iyi yanıt verir. 
• Miyoklonus: Kaslarda ani sıçrayıcı kasılma, veya bir hareketi yaparken donma şeklinde görülebilir. Nadiren serebellar ataksi eşlik edebilir. 30’lu yaşlardan sonra ortaya çıkar, her zaman glutensiz beslenmeye cevap vermez, kalıcı olabilir. Bazı hastalarda gluten tükettikten sonra saatler içerisinde yakınmalarında artış tarif ederler. 
• Palatal tremor: Yumuşak damakta kasılma/titreme şeklinde istemsiz hareketlerdir.  
• Stiff person sendromu: Gövde, kol ve bacak kaslarında sertleşme ve katılık,kas spazmları, belde çukurlaşma (hiperlordoz), yürüyüşte bozulma/değişiklik ve düşmeler ile seyreder. Hastalarda anti GAD (glutamik asit dekarboksilaz) antikorları pozitiftir. Pek çok otoimmün hastalık eşlik eder. Hastalarda çölyak hastalığından ziyade gluten hassasiyeti ve anti gliadin antikorlarda pozitiflik saptanır. Yakınmalar, bulgular ve antikorlar, glutensiz beslenmeye iyi yanıt verir. 
• Distoni: Kollarda ve/veya bacaklarda ve/veya boyunda uzun süreli kasılı kalma şeklinde bir istemsiz harekettir. Glutensiz beslenmeye yanıtı zayıftır, immünsupresyon gerekebilir. 
• Opsoklonus-miyoklonus
•  Miyokimi: Cildin altında kımıl kımıl (kurtçuk ilerliyormuş gibi) ritmik hareketlerdir. Göz çevresinde, dilde, yanaklarda, parmaklarda görülebilir. 

Dikkat dağınıklığı-hiperaktivite 

Çölyak hastalarında yapılan çalışmalarda dikkat dağınıklığının toplumdan daha sık olarak görüldüğü, yakınmaların glutensiz diyete çok iyi yanıt verdiği gösterilmiştir. Bir çalışmada hastalar yaşadıkları düzelme karşısında eski glutenli beslenmelerine geri dönmemişlerdir.

Depresyon ve kaygı bozuklukları

Çölyak hastalığı ve non çölyak gluten/buğday hassasiyetinde, toplum normallerinin üstünde anksiyete, sosyal fobi, panik bozukluk ve/veya distimi ve duygu durum bozuklukları saptanır. Bu durum kadınlarda, yaşlılarda ve büyük şehirde yaşayan hastalarda daha belirgindir. 

Kaygı bozuklukları; sinirlilik, nedensiz kaygı, nedensiz korku, kolay üzülmek, kolay paniklemek, ellerde, kollarda bacaklarda titreme hissi, baş, boyun ve sırt ağrısı, baygınlık hissi, el ve ayak parmaklarında uyuşma ve karıncalanma, mide ağrısı, sancısı veya hazımsızlık, bitkinlik, kolay yorulma, kalp çarpıntısı, baş dönmesi, sık tuvalete gitme, hiperaktif mesane, ellerde sıcaklık/soğukluk, yüzde kızarma/al basması, uykusuzluk, uykuya dalamama, kaliteli uyuyamama, sabahları yorgun uyanma, şeklinde kendini gösterebilir. 

Bağırsak florasındaki değişiklikler, serotonin metabolizması bozuklukları, vitamin-mineral eksiklikleri (D vitamini, demir, B1, B3, B6, B12, E vitaminleri , folik asit ve çinko eksikliği) ve kronik enflamasyon, hem kaygı bozuklukları hem de duygu durum bozukluklarına zemin hazırlayabilir.  Folik asit ve B vitamini eksikliklerine bağlı yükselen homosistein, kan beyin bariyerini daha geçirgen hale getirir. Eşlik eden kronik stres, tip 1-2 diyabet veya tiroid hastalıkları bulguları artırabilir. Bağırsak yakınmaları fazla olan hastaların depresyon ve kaygı bozuklukları daha fazladır. 

Glutensiz beslenme ile hastalar belirgin rahatlama yaşarlar. Tam glutensiz beslenmeye geçmeyen, gluten tüketmeye devam eden hastalarda bulgular devam eder, tedavi yanıtı düşer. 

Glutensiz beslenen hastaların bağırsaklarında triptofanın daha az yıkıldığı ve serotonin üretimi için ortamda daha çok bulunduğu gösterilmiştir. Glutensiz beslenme beraberinde B6 vitamini almak serotonin düzeylerini olumlu etkiler. 

Hastalarda klinik olarak tam tedavi yanıtının alınması 5 seneyi bulabilmektedir. 

Psikoz-Şizofreni 

1950’li senelerde ilk çölyak hastalığı ile ilişkili şizofreni olgusu bildirildiğinden beri çölyak hastalığının, daha doğrusu glutenin beyni etkileyebildiği biliniyor. Çölyak hastalarının ve non çölyak gluten/buğday hassasiyeti hastalarının psikoz gelişme riski ve şizofreni saptanması riski toplum sıklığından yüksektir. 

Dohan ve arkadaşları daha az tahıl tüketen toplumlarda şizofreni görülme sıklığının da daha düşük olduğunu, ayrıca glutensiz ve süt ürünsüz beslenen hastaların tedaviye çok daha çabuk ve iyi yanıt verdiğini göstermiştir. Yine aynı bilim insanları farelerin beynine gliadin peptidleri zerk edilince nöbet ve tekrarlayıcı davranışlar görülebildiğini göstermişlerdir. 

Daha yenilerde yapılan bir çalışmada çölyak hastalığı bilinen bir hasta psikotik davranışlar, EEG ve beyin kanlanma bozuklukları ortaya çıktıktan sonra glutensiz beslenme ile tüm yakınmaları düzelmiş, ilaçsız olarak izlenebilmeye başlamıştır. 

Hastaların antigliadin antikorları kontrollere göre çok yüksektir; hastalığın erken evresinde bu yükseklik daha belirgindir. 

Bazı hastalarda antitransglutaminaz antikorların çok yüksek olmaması nedeniyle sorunun tek başına gluten değil, -gluten veya başka nedenlerle ortaya çıkmış olan- artmış bağırsak geçirgenliğinin olduğu da düşünülmektedir. 

Bakılabilmesi halinde (şu anda Türkiye’de yok) transglutaminaz 6 enzimine karşı antikorların arttığı gösterilebilir. Transglutaminaz 6 enzimi sadece beyinde bulunmaktadır. 

Ayrıca beyinde de zonulin molekülü mevcuttur; dolayısı ile bağırsaklarda artmış bağırsak geçirgenliğine neden olan glutenin beyinde de kan beyin bariyerinde geçirgenlik artışına neden olması muhtemeldir. 

Bunların dışında glutenin içindeki gliadin molekülünün sindirimi sırasında açığa çıkan ekzorfinlerin de nöropsikiyatrik bulguların ortaya çıkmasında payı olduğu düşünülmektedir. 

Psikoz olguları 14 yaşından itibaren bildirilmektedir. 

Psikoz vakalarının bir kısmında kilo kaybı ve bağırsak sorunları saptanmaktadır. Bir kısmında da tiroid bezine karşı gelişen anti TPO ve anti TG antikorlarda artış bulunmaktadır. Hastalarda ayrıca sıklıkla D vitamini, demir, B1, B3, B6, B12, E vitaminleri, folik asit ve çinko eksikliği mevcuttur. 

Glutensiz beslenme ile hastaların psikotik bulguları belirgin şekilde gerilemektedir. Bazı olgularda bulgular kontrol altına alındıktan sonra, gluten tüketimi sonrasında tüm şiddetiyle geri gelmektedir. 

Otizm spektrumu bozuklukları 

Otizm spektrumu bozukluklarının

• Anne karnı veya yeni doğan döneminde beyinde fazla opioid aktivitesi
• Artmış kan beyin bariyeri geçirgenliği
• Artmış bağırsak geçirgenliği
• Disbiyozis
• Oksidatif stres/ azalmış antioksidan kapasite/ mitokondri sağlığında bozulma
• Beyinde sakinleştirici mekanizmaların kaybı nedeniyle ortaya çıkabildiği düşünülmektedir. 

Çölyak hastalarında (veya çölyak geni taşıyan aile bireylerinde) otizm spektrumu bozuklukları daha sık saptanmaktadır. Benzer şekilde pek çok otistik spektrumda olan çocuğun bağırsak sorunları/yakınmaları olmakta, toplum sıklığından fazla çölyak hastalığı tanısı konmaktadır. 

Annesinde veya ailesinde  romatoid artrit ve/veya çölyak hastası ve IBS olan çocuklarda otizm spektrum bozukluğu görülmesi olasılığı daha yüksektir.

Hem çocukların hem de aile bireylerinin bağırsakları daha geçirgen bulunmuştur. Bu geçirgenlik, glutensiz ve süt ürünsüz beslenen hastalarda azalmıştır. Az sayıdaki hastada Purkinje hücrelerine karşı antikor bulunur. 

Referanslar

1. Jackson JR, Eaton WW, Cascella NG, Fasano A, Kelly DL. Neurologic and psychiatric manifestations of celiac disease and gluten sensitivity. Psychiatr Q. 2012;83(1):91-102. doi:10.1007/s11126-011-9186-y
2. Häuser W, Janke KH, Klump B, Gregor M, Hinz A. Anxiety and depression in adult patients with celiac disease on a gluten-free diet. World J Gastroenterol. 2010;16(22):2780-2787. doi:10.3748/wjg.v16.i22.2780
3. Rostami-Nejad M, Taraghikhah N, Ciacci C, et al. Anxiety Symptoms in Adult Celiac Patients and the Effect of a Gluten-Free Diet: An Iranian Nationwide Study. Inflamm Intest Dis. 2020;5(1):42-47. doi:10.1159/000505657
4. Falato E, Capone F, Ranieri F, et al. Celiac Disease Diagnosed in an Older Adult Patient with a Complex Neuropsychiatric Involvement: A Case Report and Review of the Literature. Brain Sci. 2020;10(7):E426. Published 2020 Jul 3. doi:10.3390/brainsci10070426
5. Mearns ES, Taylor A, Thomas Craig KJ, et al. Neurological Manifestations of Neuropathy and Ataxia in Celiac Disease: A Systematic Review. Nutrients. 2019;11(2):380. Published 2019 Feb 12. doi:10.3390/nu11020380
6. Tursi, A. et al. “Peripheral Neurological Disturbances, Autonomic Dysfunction, and Antineuronal Antibodies in Adult Celiac Disease Before and After a Gluten-Free Diet.” Digestive Diseases and Sciences 51 (2005): 1869-1874.
7. Celiac Disease: A Review of Current Concepts in Pathogenesis, Prevention, and Novel Therapies Jason A. Tye-Din, Heather J. Galipeau and   Daniel Agardh. Front. Pediatr., 21 November 2018 https://doi.org/10.3389/fped.2018.00350

8. Gastrointestinal inflammation and associated immune activation in schizophrenia Emily G. Severance et al.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4244845/pdf/nihms639431.pdf

9. Extra-Intestinal Manifestations of Coeliac Disease in Children: Clinical Features and Mechanisms. Silvia Nardecchia et al. Front. Pediatr., 05 March 2019 | https://doi.org/10.3389/fped.2019.00056
10. Celiac Disease Prevention Caroline Meijer , Raanan Shamir, Hania Szajewska and Luisa Mearin  Front. Pediatr. doi: 10.3389/fped.2018.00368
11. Changing Pattern of Childhood Celiac Disease Epidemiology: Contributing Factors. Alina Popp and Markku MäkiFront. Pediatr. doi: 10.3389/fped.2019.0035
12. Bittker SS, Bell KR. Potential risk factors for celiac disease in childhood: a case-control epidemiological survey. Clin Exp Gastroenterol. 2019;12:303-319
    https://doi.org/10.2147/CEG.S210060
13. Zis P, Julian T, Hadjivassiliou M. Headache Associated with Coeliac Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2018;10(10):1445. Published 2018 Oct 6. doi:10.3390/nu10101445
14. Vinagre-Aragón A, Zis P, Grunewald RA, Hadjivassiliou M. Movement Disorders Related to Gluten Sensitivity: A Systematic Review. Nutrients. 2018;10(8):1034. Published 2018 Aug 8. doi:10.3390/nu10081034
15. Slim M, Rico-Villademoros F, Calandre EP. Psychiatric Comorbidity in Children and Adults with Gluten-Related Disorders: A Narrative Review. Nutrients. 2018;10(7):875. Published 2018 Jul 6. doi:10.3390/nu10070875
16. Makhlouf S, Messelmani M, Zaouali J, Mrissa R. Cognitive impairment in celiac disease and non-celiac gluten sensitivity: review of literature on the main cognitive impairments, the imaging and the effect of gluten free diet. Acta Neurol Belg. 2018;118(1):21-27. doi:10.1007/s13760-017-0870-z
17. Akhondi H, Ross AB. Gluten And Associated Medical Problems. [Updated 2020 Jul 6]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538505/
18. Di Berardino F, Cesarani A. Gluten sensitivity in Meniere’s disease. Laryngoscope. 2012;122(3):700-702. doi:10.1002/lary.22492
19. Rouvroye MD, Zis P, Van Dam AM, Rozemuller AJM, Bouma G, Hadjivassiliou M. The Neuropathology of Gluten-Related Neurological Disorders: A Systematic Review. Nutrients. 2020;12(3):822. Published 2020 Mar 20. doi:10.3390/nu12030822
20. Alaedini A, Latov N. Transglutaminase-independent binding of gliadin to intestinal brush border membrane and GM1 ganglioside. J Neuroimmunol. 2006;177(1-2):167-172. doi:10.1016/j.jneuroim.2006.04.022
21. Teschemacher H. Opioid receptor ligands derived from food proteins. Curr Pharm Des. 2003;9(16):1331-1344. doi:10.2174/1381612033454856
22. Liu Z, Udenigwe CC. Role of food-derived opioid peptides in the central nervous and gastrointestinal systems. J Food Biochem. 2019;43(1):e12629. doi:10.1111/jfbc.12629
23. Lister J, Fletcher PJ, Nobrega JN, Remington G. Behavioral effects of food-derived opioid-like peptides in rodents: Implications for schizophrenia?. Pharmacol Biochem Behav. 2015;134:70-78. doi:10.1016/j.pbb.2015.01.020
24. Fukudome S, Shimatsu A, Suganuma H, Yoshikawa M. Effect of gluten exorphins A5 and B5 on the postprandial plasma insulin level in conscious rats. Life Sci. 1995;57(7):729-734. doi:10.1016/0024-3205(95)00324-y
25. Fanciulli G, Dettori A, Demontis MP, Anania V, Delitala G. Serum prolactin levels after administration of the alimentary opioid peptide gluten exorphin B4 in male rats. Nutr Neurosci. 2004;7(1):53-55. doi:10.1080/1028415042000194630
26. Fanciulli G, Dettori A, Demontis MP, Tomasi PA, Anania V, Delitala G. Gluten exorphin B5 stimulates prolactin secretion through opioid receptors located outside the blood-brain barrier. Life Sci. 2005;76(15):1713-1719. doi:10.1016/j.lfs.2004.09.023
27. Pruimboom L, de Punder K. The opioid effects of gluten exorphins: asymptomatic celiac disease. J Health Popul Nutr. 2015;33:24. Published 2015 Nov 24. doi:10.1186/s41043-015-0032-y
28. Lionetti E, Leonardi S, Franzonello C, Mancardi M, Ruggieri M, Catassi C. Gluten Psychosis: Confirmation of a New Clinical Entity. Nutrients. 2015;7(7):5532-5539. Published 2015 Jul 8. doi:10.3390/nu7075235
29. Samaroo D, Dickerson F, Kasarda DD, et al. Novel immune response to gluten in individuals with schizophrenia. Schizophr Res. 2010;118(1-3):248-255. doi:10.1016/j.schres.2009.08.009
30. Bushara KO. Neurologic presentation of celiac disease. Gastroenterology. 2005;128(4 Suppl 1):S92-S97. doi:10.1053/j.gastro.2005.02.018
31. Bushara KO, Goebel SU, Shill H, Goldfarb LG, Hallett M. Gluten sensitivity in sporadic and hereditary cerebellar ataxia. Ann Neurol. 2001;49(4):540-543.
32. Cascella NG, Kryszak D, Bhatti B, et al. Prevalence of celiac disease and gluten sensitivity in the United States clinical antipsychotic trials of intervention effectiveness study population. Schizophr Bull. 2011;37(1):94-100. doi:10.1093/schbul/sbp055
33. Wood NC, Hamilton I, Axon AT, et al. Abnormal intestinal permeability. An aetiological factor in chronic psychiatric disorders?. Br J Psychiatry. 1987;150:853-856. doi:10.1192/bjp.150.6.853
34. Dickerson F, Stallings C, Origoni A, et al. Markers of gluten sensitivity and celiac disease in recent-onset psychosis and multi-episode schizophrenia. Biol Psychiatry. 2010;68(1):100-104. doi:10.1016/j.biopsych.2010.03.021
35. Dickerson F, Stallings C, Origoni A, et al. Markers of gluten sensitivity and celiac disease in bipolar disorder. Bipolar Disord. 2011;13(1):52-58. doi:10.1111/j.1399-5618.2011.00894.x
36. Dickerson F, Stallings C, Origoni A, Vaughan C, Khushalani S, Yolken R. Markers of gluten sensitivity in acute mania: a longitudinal study. Psychiatry Res. 2012;196(1):68-71. doi:10.1016/j.psychres.2011.11.007
37. Lachance LR, McKenzie K. Biomarkers of gluten sensitivity in patients with non-affective psychosis: a meta-analysis. Schizophr Res. 2014;152(2-3):521-527. doi:10.1016/j.schres.2013.12.001
38. Busby E, Bold J, Fellows L, Rostami K. Mood Disorders and Gluten: It’s Not All in Your Mind! A Systematic Review with Meta-Analysis. Nutrients. 2018;10(11):1708. Published 2018 Nov 8. doi:10.3390/nu10111708
39. Peters SL, Biesiekierski JR, Yelland GW, Muir JG, Gibson PR. Randomised clinical trial: gluten may cause depression in subjects with non-coeliac gluten sensitivity – an exploratory clinical study. Aliment Pharmacol Ther. 2014;39(10):1104-1112. doi:10.1111/apt.12730
40. Brietzke E, Cerqueira RO, Mansur RB, McIntyre RS. Gluten related illnesses and severe mental disorders: a comprehensive review. Neurosci Biobehav Rev. 2018;84:368-375. doi:10.1016/j.neubiorev.2017.08.009
41. Levinta A, Mukovozov I, Tsoutsoulas C. Use of a Gluten-Free Diet in Schizophrenia: A Systematic Review. Adv Nutr. 2018;9(6):824-832. doi:10.1093/advances/nmy056
42. Poloni N, Vender S, Bolla E, Bortolaso P, Costantini C, Callegari C. Gluten encephalopathy with psychiatric onset: case report. Clin Pract Epidemiol Ment Health. 2009;5:16. Published 2009 Jun 26. doi:10.1186/1745-0179-5-16
43. Zis, P., Hadjivassiliou, M. Treatment of Neurological Manifestations of Gluten Sensitivity and Coeliac Disease. Curr Treat Options Neurol 21, 10 (2019). https://doi.org/10.1007/s11940-019-0552-7
44. Slim M, Rico-Villademoros F, Calandre EP. Psychiatric Comorbidity in Children and Adults with Gluten-Related Disorders: A Narrative Review. Nutrients. 2018;10(7):875. Published 2018 Jul 6. doi:10.3390/nu10070875
45. Trivedi MS, Shah JS, Al-Mughairy S, et al. Food-derived opioid peptides inhibit cysteine uptake with redox and epigenetic consequences. J Nutr Biochem. 2014;25(10):1011-1018. doi:10.1016/j.jnutbio.2014.05.004
46. Jackson J, Eaton W, Cascella N, et al. A gluten-free diet in people with schizophrenia and anti-tissue transglutaminase or anti-gliadin antibodies. Schizophr Res. 2012;140(1-3):262-263. doi:10.1016/j.schres.2012.06.011
47. Ruuskanen A, Kaukinen K, Collin P, et al. Gliadin antibodies in older population and neurological and psychiatric disorders. Acta Neurol Scand. 2013;127(1):19-25. doi:10.1111/j.1600-0404.2012.01668.x
48. Autoimmune Diseases, Gastrointestinal Disorders and the Microbiome in Schizophrenia: More Than a Gut Feeling
49. Emily G Severance et al. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25034760/ 
50. Complement C1q Formation of Immune Complexes With Milk Caseins and Wheat Glutens in Schizophrenia. Emily G Severance et al.   https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22801085/

51. Bread and Other Edible Agents of Mental Disease. Paola Bressan  and Peter Kramer. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4809873/pdf/fnhum-10-00130.pdf
52. Elevated Gliadin Antibody Levels in Individuals With Schizophrenia Olaoluwa Okusaga et al.  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23282016/

53. Lerner A, Neidhöfer S, Matthias T. The Gut Microbiome Feelings of the Brain: A Perspective for Non-Microbiologists. Microorganisms. 2017;5(4):66. Published 2017 Oct 12. doi:10.3390/microorganisms5040066
54. Pennisi M, Bramanti A, Cantone M, Pennisi G, Bella R, Lanza G. Neurophysiology of the “Celiac Brain”: Disentangling Gut-Brain Connections. Front Neurosci. 2017;11:498. Published 2017 Sep 5. doi:10.3389/fnins.2017.00498
55. Briani C, Zara G, Toffanin E, et al. Neurological complications of celiac disease and autoimmune mechanisms: preliminary data of a prospective study in adult patients. Ann N Y Acad Sci. 2005;1051:148-155. doi:10.1196/annals.1361.056
56. Işikay S, Hizli Ş, Çoşkun S, Yilmaz K. INCREASED TISSUE TRANSGLUTAMINASE LEVELS ARE ASSOCIATED WITH INCREASED EPILEPTIFORM ACTIVITY IN ELECTROENCEPHALOGRAPHY AMONG PATIENTS WITH CELIAC DISEASE. Arq Gastroenterol. 2015;52(4):272-277. doi:10.1590/S0004-28032015000400005
57. Labate A, Gambardella A, Messina D, et al. Silent celiac disease in patients with childhood localization-related epilepsies. Epilepsia. 2001;42(9):1153-1155. doi:10.1046/j.1528-1157.2001.45700.x
58. Licchetta L, Bisulli F, Di Vito L, et al. Epilepsy in coeliac disease: not just a matter of calcifications. Neurol Sci. 2011;32(6):1069-1074. doi:10.1007/s10072-011-0629-x
59. Bashiri H, Afshari D, Babaei N, Ghadami MR. Celiac Disease and Epilepsy: The Effect of Gluten-Free Diet on Seizure Control. Adv Clin Exp Med. 2016 Jul-Aug;25(4):751-4. doi: 10.17219/acem/43585. PMID: 27629850.
60. Luostarinen L, Himanen SL, Luostarinen M, Collin P, Pirttilä T. Neuromuscular and sensory disturbances in patients with well treated coeliac disease. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2003;74(4):490-494. doi:10.1136/jnnp.74.4.490
61. Parisi P, Pietropaoli N, Ferretti A, et al. Role of the gluten-free diet on neurological-EEG findings and sleep disordered breathing in children with celiac disease. Seizure. 2015;25:181-183. doi:10.1016/j.seizure.2014.09.016
62. Hadjivassiliou M, Chattopadhyay AK, Grünewald RA, et al. Myopathy associated with gluten sensitivity. Muscle Nerve. 2007;35(4):443-450. doi:10.1002/mus.20709
63. LUDVIGSSON, J.F., OLSSON, T., EKBOM, A. and MONTGOMERY, S.M. (2007), A population‐based study of coeliac disease, neurodegenerative and neuroinflammatory diseases. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 25: 1317-1327. doi:10.1111/j.1365-2036.2007.03329.x
64. Hanagasi, H.A., Gürol, E., Sahin, H.A. and Emre, M. (2001), Atypical neurological involvement associated with celiac disease. European Journal of Neurology, 8: 67-69. doi:10.1046/j.1468-1331.2001.00155.x
65. Bilic E, Bilic E, Sepec BI, et al. Stiff-person syndrome in a female patient with type 1 diabetes, dermatitis herpetiformis, celiac disease, microcytic anemia and copper deficiency Just a coincidence or an additional shared pathophysiological mechanism?. Clin Neurol Neurosurg. 2009;111(7):644-645. doi:10.1016/j.clineuro.2009.04.006
66. A case of stiff-person syndrome, type 1 diabetes, celiac disease and dermatitis herpetiformis. O’Sullivan EP, Behan LA, King TF, Hardiman O, Smith D.Clin Neurol Neurosurg. 2009 May;111(4):384-6. doi: 10.1016/j.clineuro.2008.11.006. Epub 2009 Jan 15.PMID: 19150172
67. Hadjivassiliou M, Aeschlimann D, Grünewald RA, Sanders DS, Sharrack B, Woodroofe N. GAD antibody-associated neurological illness and its relationship to gluten sensitivity. Acta Neurol Scand. 2011;123(3):175-180. doi:10.1111/j.1600-0404.2010.01356.x
68. Di Lazzaro V, Capone F, Cammarota G, Di Giuda D, Ranieri F. Dramatic improvement of parkinsonian symptoms after gluten-free diet introduction in a patient with silent celiac disease. J Neurol. 2014;261(2):443-445. doi:10.1007/s00415-014-7245-7
69. Weinstock LB, Walters AS, Mullin GE, Duntley SP. Celiac disease is associated with restless legs syndrome. Dig Dis Sci. 2010;55(6):1667-1673. doi:10.1007/s10620-009-0943-9
70. Moccia M, Pellecchia MT, Erro R, et al. Restless legs syndrome is a common feature of adult celiac disease. Mov Disord. 2010;25(7):877-881. doi:10.1002/mds.22903
71. Işıkay S, Işıkay N, Per H, Çarman KB, Kocamaz H. Restless leg syndrome in children with celiac disease. Turk J Pediatr. 2018;60(1):70-75. doi:10.24953/turkjped.2018.01.010
72. Manchanda S, Davies CR, Picchietti D. Celiac disease as a possible cause for low serum ferritin in patients with restless legs syndrome. Sleep Med. 2009;10(7):763-765. doi:10.1016/j.sleep.2008.07.014
73. Iseki C, Kawanami T, Tsunoda T, Chinuki Y, Kato T. Chronic headaches and sleepiness caused by facial soap (containing hydrolyzed wheat proteins)-induced wheat allergy. Intern Med. 2014;53(2):151-154. doi:10.2169/internalmedicine.53.0744
74. Halfdanarson TR, Kumar N, Hogan WJ, Murray JA. Copper deficiency in celiac disease. J Clin Gastroenterol. 2009;43(2):162-164. doi:10.1097/MCG.0b013e3181354294
75. Goodman BP, Mistry DH, Pasha SF, Bosch PE. Copper deficiency myeloneuropathy due to occult celiac disease. Neurologist. 2009;15(6):355-356. doi:10.1097/NRL.0b013e31819428a8
76. Grover S, Patil A, Kaur A, Garg G. Probiotics: A Potential Immunotherapeutic Approach for the Treatment of Schizophrenia. J Pharm Bioallied Sci. 2019;11(4):321-327. doi:10.4103/jpbs.JPBS_47_19
77. Arzani, M., Jahromi, S.R., Ghorbani, Z. et al. Gut-brain Axis and migraine headache: a comprehensive review. J Headache Pain 21, 15 (2020). https://doi.org/10.1186/s10194-020-1078-9
78. Gabrielli M, Cremonini F, Fiore G, Addolorato G, Padalino C, Candelli M, De Leo ME, Santarelli L, Giacovazzo M, Gasbarrini A, Pola P, Gasbarrini A. Association between migraine and Celiac disease: results from a preliminary case-control and therapeutic study. Am J Gastroenterol. 2003 
79. Role of food‐derived opioid peptides in the central nervous and gastrointestinal systems Zhenze Liu et al. https://doi.org/10.1111/jfbc.12629
80. Psychiatric Manifestations of Coeliac Disease, a Systematic Review and Meta-Analysis https://doi.org/10.3390/nu12010142
81. https://www.mdpi.com/2072-6643/12/8/2316
82. Di Liberto, D.; D’Anneo, A.; Carlisi, D.; Emanuele, S.; De Blasio, A.; Calvaruso, G.; Giuliano, M.; Lauricella, M. Brain Opioid Activity and Oxidative Injury: Different Molecular Scenarios Connecting Celiac Disease and Autistic Spectrum Disorder. Brain Sci. 2020, 10, 437.
83. Campagna G, Pesce M, Tatangelo R, Rizzuto A, La Fratta I, Grilli A. The progression of coeliac disease: its neurological and psychiatric implications. Nutr Res Rev. 2017;30(1):25-35. doi:10.1017/S0954422416000214
84. Reda H, Chin RL. Peripheral neuropathies of rheumatologic disease and gluten-related disorders. Semin Neurol. 2014;34(4):413-424. doi:10.1055/s-0034-1390390
85. Hadjivassiliou M, Rao DG, Wharton SB, Sanders DS, Grünewald RA, Davies-Jones AG. Sensory ganglionopathy due to gluten sensitivity. Neurology. 2010;75(11):1003-1008. doi:10.1212/WNL.0b013e3181f25ee0
86. Hadjivassiliou M, Kandler RH, Chattopadhyay AK, et al. Dietary treatment of gluten neuropathy. Muscle Nerve. 2006;34(6):762-766. doi:10.1002/mus.20642
87. Pynnönen PA, Isometsä ET, Verkasalo MA, et al. Gluten-free diet may alleviate depressive and behavioural symptoms in adolescents with coeliac disease: a prospective follow-up case-series study. BMC Psychiatry. 2005;5:14. Published 2005 Mar 17. doi:10.1186/1471-244X-5-14
88. Gluten and Neuroimmunology. Rare association with Myasthenia Gravis and Literature Review. Oliveira, Francisco, Schoeps, Vinicius, Sanvito, Wilson, & Valerio, Berenice. (2018).  Revista da Associação Médica Brasileira, 64(4), 311-314. https://dx.doi.org/10.1590/1806-9282.64.04.311
89. Freeman HJ, Gillett HR, Gillett PM, Oger J. Adult celiac disease with acetylcholine receptor antibody positive myasthenia gravis. World J Gastroenterol. 2009;15(38):4741-4744. doi:10.3748/wjg.15.4741
90. Slim M, Rico-Villademoros F, Calandre EP. Psychiatric Comorbidity in Children and Adults with Gluten-Related Disorders: A Narrative Review. Nutrients. 2018;10(7):875. Published 2018 Jul 6. doi:10.3390/nu10070875
91. Rouvroye MD, Zis P, Van Dam AM, Rozemuller AJM, Bouma G, Hadjivassiliou M. The Neuropathology of Gluten-Related Neurological Disorders: A Systematic Review. Nutrients. 2020;12(3):822. Published 2020 Mar 20. doi:10.3390/nu12030822
92. Lionetti E, Leonardi S, Franzonello C, Mancardi M, Ruggieri M, Catassi C. Gluten Psychosis: Confirmation of a New Clinical Entity. Nutrients. 2015;7(7):5532-5539. Published 2015 Jul 8. doi:10.3390/nu7075235
93. Samaroo D, Dickerson F, Kasarda DD, et al. Novel immune response to gluten in individuals with schizophrenia. Schizophr Res. 2010;118(1-3):248-255. doi:10.1016/j.schres.2009.08.009
94. Bushara KO. Neurologic presentation of celiac disease. Gastroenterology. 2005;128(4 Suppl 1):S92-S97. doi:10.1053/j.gastro.2005.02.018
95. Bushara KO, Goebel SU, Shill H, Goldfarb LG, Hallett M. Gluten sensitivity in sporadic and hereditary cerebellar ataxia. Ann Neurol. 2001;49(4):540-543.
96. Cascella NG, Kryszak D, Bhatti B, et al. Prevalence of celiac disease and gluten sensitivity in the United States clinical antipsychotic trials of intervention effectiveness study population. Schizophr Bull. 2011;37(1):94-100. doi:10.1093/schbul/sbp055
97. Wood NC, Hamilton I, Axon AT, et al. Abnormal intestinal permeability. An aetiological factor in chronic psychiatric disorders?. Br J Psychiatry. 1987;150:853-856. doi:10.1192/bjp.150.6.853
98. Dickerson F, Stallings C, Origoni A, et al. Markers of gluten sensitivity and celiac disease in recent-onset psychosis and multi-episode schizophrenia. Biol Psychiatry. 2010;68(1):100-104. doi:10.1016/j.biopsych.2010.03.021
99. Dickerson F, Stallings C, Origoni A, et al. Markers of gluten sensitivity and celiac disease in bipolar disorder. Bipolar Disord. 2011;13(1):52-58. doi:10.1111/j.1399-5618.2011.00894.x
100. Dickerson F, Stallings C, Origoni A, Vaughan C, Khushalani S, Yolken R. Markers of gluten sensitivity in acute mania: a longitudinal study. Psychiatry Res. 2012;196(1):68-71. doi:10.1016/j.psychres.2011.11.007
101. Lachance LR, McKenzie K. Biomarkers of gluten sensitivity in patients with non-affective psychosis: a meta-analysis. Schizophr Res. 2014;152(2-3):521-527. doi:10.1016/j.schres.2013.12.001
102. Brietzke E, Cerqueira RO, Mansur RB, McIntyre RS. Gluten related illnesses and severe mental disorders: a comprehensive review. Neurosci Biobehav Rev. 2018;84:368-375. doi:10.1016/j.neubiorev.2017.08.009
103. Poloni N, Vender S, Bolla E, Bortolaso P, Costantini C, Callegari C. Gluten encephalopathy with psychiatric onset: case report. Clin Pract Epidemiol Ment Health. 2009;5:16. Published 2009 Jun 26. doi:10.1186/1745-0179-5-16
104. Zis, P., Hadjivassiliou, M. Treatment of Neurological Manifestations of Gluten Sensitivity and Coeliac Disease. Curr Treat Options Neurol 21, 10 (2019). https://doi.org/10.1007/s11940-019-0552-7
105. Ruuskanen A, Kaukinen K, Collin P, et al. Gliadin antibodies in older population and neurological and psychiatric disorders. Acta Neurol Scand. 2013;127(1):19-25. doi:10.1111/j.1600-0404.2012.01668.x
106. Bodnar, Lisa M. and Katherine L. Wisner. “Nutrition And Depression: Implications For Improving Mental Health Among Childbearing-Aged Women”. Biological Psychiatry 58.9 (2005): 679-685. Web. 16 Jan. 2017.
107. Lai, J. S. et al. “A Systematic Review And Meta-Analysis Of Dietary Patterns And Depression In Community-Dwelling Adults”. American Journal of Clinical Nutrition 99.1 (2013): 181-197. Web. 16 Jan. 2017.
108. O’Neil, Adrienne et al. “Relationship Between Diet And Mental Health In Children And Adolescents: A Systematic Review”. American Journal of Public Health 104.10 (2014): e31-e42. Web. 16 Jan. 2017.
109. Anderson B, Pitsinger A. Improvement in chronic muscle fasciculations with dietary change: a suspected case of gluten neuropathy. J Chiropr Med. 2014;13(3):188-191. doi:10.1016/j.jcm.2014.01.002
110. Wijarnpreecha K, Jaruvongvanich V, Cheungpasitporn W, Ungprasert P. Association between celiac disease and schizophrenia: a meta-analysis. Eur J Gastroenterol Hepatol. 2018;30(4):442-446. doi:10.1097/MEG.0000000000001048
111. Clappison E, Hadjivassiliou M, Zis P. Psychiatric Manifestations of Coeliac Disease, a Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2020;12(1):142. Published 2020 Jan 4. doi:10.3390/nu12010142
112. Braniste V, Al-Asmakh M, Kowal C, Anuar F, Abbaspour A, Tóth M, Korecka A, Bakocevic N, Ng LG, Kundu P, Gulyás B, Halldin C, Hultenby K, Nilsson H, Hebert H, Volpe BT, Diamond B, Pettersson S. The gut microbiota influences blood-brain barrier permeability in mice. Sci Transl Med. 2014 Nov 19;6(263):263ra158. doi: 10.1126/scitranslmed.3009759. Erratum in: Sci Transl Med. 2014 Dec 10;6(266):266er7. Guan, Ng Lai [corrected to Ng, Lai Guan]. PMID: 25411471; PMCID: PMC4396848.
113. Hadjivassiliou M, Rao DG, Grìnewald RA, Aeschlimann DP, Sarrigiannis PG, Hoggard N, Aeschlimann P, Mooney PD, Sanders DS. Neurological Dysfunction in Coeliac Disease and Non-Coeliac Gluten Sensitivity. Am J Gastroenterol. 2016 Apr;111(4):561-7. doi: 10.1038/ajg.2015.434. Epub 2016 Feb 2. PMID: 26832652; PMCID: PMC4854981.
114. Croall ID, Hoggard N, Aziz I, Hadjivassiliou M, Sanders DS. Brain fog and non-coeliac gluten sensitivity: Proof of concept brain MRI pilot study. PLoS One. 2020 Aug 28;15(8):e0238283. doi: 10.1371/journal.pone.0238283. PMID: 32857796; PMCID: PMC7454984.
115. Yelland GW. Gluten-induced cognitive impairment (“brain fog”) in coeliac disease. J Gastroenterol Hepatol. 2017 Mar;32 Suppl 1:90-93. doi: 10.1111/jgh.13706. PMID: 28244662.
116. Kristensen VA, Valeur J, Brackmann S, Jahnsen J, Brunborg C, Tveito K. Attention deficit and hyperactivity disorder symptoms respond to gluten-free diet in patients with coeliac disease. Scand J Gastroenterol. 2019 May;54(5):571-576. doi: 10.1080/00365521.2019.1608467. Epub 2019 May 3. PMID: 31050907.
117. Gilbey, Z.; Bold, J. A Gluten Free Diet in the Management of Epilepsy in People with Coeliac Disease or Gluten Sensitivity. Gastrointest. Disord. 2020, 2, 281-299.
118. Currie S, Hadjivassiliou M, Clark MJ, Sanders DS, Wilkinson ID, Griffiths PD, Hoggard N. Should we be ‘nervous’ about coeliac disease? Brain abnormalities in patients with coeliac disease referred for neurological opinion. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2012 Dec;83(12):1216-21. doi: 10.1136/jnnp-2012-303281. Epub 2012 Aug 20. PMID: 22906616.
119. Caio, G.; Lungaro, L.; Segata, N.; Guarino, M.; Zoli, G.; Volta, U.; De Giorgio, R. Effect of Gluten-Free Diet on Gut Microbiota Composition in Patients with Celiac Disease and Non-Celiac Gluten/Wheat Sensitivity. Nutrients 2020, 12, 1832.