Glutensiz beslenme

• Çocukluğunda çölyak hastalığı tanısı konduktan glutensiz beslenen ve beslenmeyen kişiler arasında yapılan karşılaştırmada; gluten tüketmeyenlerde kemik erimesi daha az, otoimmun hastalık sıklığı daha düşük, diş minesi bozuklukları çok daha az saptanmıştır.
• Glutensiz beslenmek yemek sonrası peptit YY düzeylerini yükseltir: İştah azalır, kilo vermek kolaylaşır.
• Glutensiz beslenen hastaların bağırsaklarında triptofanın daha az yıkıldığı ve serotonin üretimi için ortamda daha çok bulunduğu gösterilmiştir. Ergen çölyak hastaları glutensiz beslenmeye geçtiklerinde, depresyon bulgu ve yakınmalarında belirgin gerileme olmaktadır.
• Eşit kalorili beslenen hayvanlarda, gluten verilmeyenlerin, yağ dokularının azaldığı, kilo verdikleri, enflamasyonlarının azaldığı, insülin dirençlerinin gerilediği gösterilmiştir.
• Gluten peptidlerinin leptin reseptörlerine bağlanarak leptin hormonunun reseptörü ile etkileşimini bozarak leptin direncine yol açtıkları ve ikinci bir yoldan kilo almaya ve obeziteye neden oldukları gösterilmiştir.
• Glutensiz beslenme aynı zamanda kolesterol düzeylerini düzeltir, HDL (iyi) kolesterol düzeylerini artırır. HDL kolesterol düzeylerinin artması bağırsak içi enflamasyonu azaltır.
• Gluten içerikli unları tüketmemek (tabii beraberinde gluten free ürünleri de tüketmemek) kan şekeri düzeylerini düşürerek de disbiyozise, artmış bağırsak geçirgenliğine ve metabolik sendroma iyi gelir.
• Tiroid antikorlarının düzeyleri glutensiz beslenme ile düşer.
• Gluten peptidlerinin bağırsak çeperini aşarak pankreas hücrelerinde strese neden olabildiği, ve diyabete zemin hazırladığı düşünülmektedir; bu etki palmitik asit ( doymuş yağlar; tereyağı, peynir, yoğurt, krema, kırmızı et)  varlığında daha belirgindir. Hamileler gebeliklerinde glutensiz beslendiklerinde bebeklerin Tip I diyabet geliştirme riskleri azalır. Günümüzün buğdaylarının (Atalık buğdaylara göre) diyabetojenik etkisi daha yüksektir.
• Glutenli beslenmeye devam eden çölyaklı annelerin bebekleri daha küçük doğmuştur.
• Glutensiz beslenme bağırsaklarda Akkermansia cinsi bakterileri ve kısa zincirli yağ asidi üretimini artırarak hem disbiyozise, hem de artmış bağırsak geçirgenliğine iyi gelir. Akkermansia bakterilerin bağırsakta çok sayıda olması insülin direnci, metabolik sendrom ve yağ dokusu enflamasyonuna karşı koruyucudur.
• Glutensiz beslenme hem ağrıların sıklığını, hem de şiddetini azaltır. Bazı hastalarda tümüyle geçirir. Gluten hassasiyeti olan hastalar, tekrar gluten tükettiklerinde ağrı tetiklenebilir.
• Glutensiz beslenmeye geçen çölyak hastalarında beyin görüntüleme bulguları gerilemiş, diğer bir çalışmada hastaların nöbet sıklığı azalmıştır; glutensiz beslenmeye kadar erken başlanırsa bulgular o kadar iyi yanıt verir.
• Glutensiz beslenme ile hastalar belirgin rahatlama yaşarlar. Tam glutensiz beslenmeye geçmeyen, gluten tüketmeye devam eden hastalarda bulgular devam eder, tedavi yanıtı düşer.
• Glutensiz beslenme ile hastaların psikotik bulguları belirgin şekilde gerilemektedir. Bazı olgularda bulgular kontrol altına alındıktan sonra, gluten tüketimi sonrasında tüm şiddetiyle geri gelmektedir.
• Kabızlık ve/veya ishal bulguları geriler.

Hazır Gluten-free ürünleri tüketme

Hastalara glütensiz beslenmeleri önerildiği zaman, doğal olarak gluten içermeyen hazır ürünlere ve ekmeklere yönelirler.

Ancak bu, tam da yağmurdan kaçarken doluya tutulmaya benzer.

1. Gluten free ürünlerin tat olarak glutenli ürünlere benzemesi için üretilirken içlerine çok sayıda katkı maddesi konulur. Bunlar arasında en önemlisi mikrobiyal transglutaminazdır.
2. Glutensiz ürünler genellikle mısır ve/veya pirinçten yapılır: Aynı tahıl ailesinden olmaları nedeniyle hastaların bulgularını artırabilir. Mısırın zein proteini bir prolamindir; hem çölyak hastalarında hem de gluten hassasiyeti olan hastalarda bulguları artırabilir, bağışıklık yanıtını uyarabilir.
3. Mısır en GDO’lu ürünlerden birisidir.
4. Pirincin arsenik, kadmiyum ve cıva yükü çok fazla olabilir.
5. Gluten free ürünler ile birlikte büyük balık tüketimi (ton balığı ve somon) sık olan hastaların kanlarında kan kurşun, kadmiyum ve cıva düzeyleri ile idrar arsenik düzeyleri yüksek bulunmuştur.
6. Bu ürünlerin nikel düzeyleri genellikle yüksektir. Glütensiz beslenmeye rağmen yakınmaları devam eden hastaların bu ürünleri tüketmemeleri ve nikel içeriği düşük şekilde beslenmeleri önemlidir.
7. Bu ürünlerde kullanılan mısır unu, pirinç nişastası ve patatesin karbonhidrat içeriği çok yüksektir; insülin direncine, kilo almaya ve enflamasyona neden olur. Tanı konulduktan sonra 1 sene içinde gluten-free ürünler tüketen hastaların bel çevreleri genişlemiş, kan şekeri ve trigliserid düzeyleri yükselmiş, HDL kolesterol düzeyleri düşmüş ve tansiyon tedavisi almaya başlamışlardır.
8. Bu ürünlerin pek çoğunda hidrojene bitkisel yağlar ve doymuş yağlar kullanılmaktadır.
9. Gluten free unlarda kullanılan tapioka nişastası hioroidiye neden olabilir.
10. Bu ürünlerin besin içeriği (protein, omega 3, vitamin, mineral, antioksidan, polifenol) çok çok düşük, neredeyse sıfırdır. Uzun süreli gluten free ürün tüketen hastaların B12 vitamini ve folik asit düzeyleri düşük, bunlara bağlı olarak da kardiyovasküler riski ve beynin nörodejeneratif hastalıklar riskini artıran homosistein düzeyleri yüksek bulunmuştur.
11. Gluten free ürünlerin tuz içerikleri çok yüksektir.
12. Soya ve ürünleri hem GDO’ludur, hem de tiroid bezi başta pek çok organda enflamatuar değişikliklere neden olur.
13. Bu ürünler sebze ve meyveye kıyasla pahalıdır.

Bu nedenle glütensiz beslenmeye geçildiğinde mümkün olduğunca hazır gluten free ürünler tüketmemek, taş devri (paleo) beslenme prensipleri çerçevesinde yol almak hem daha sağlıklı hem daha akılcıdır.

Referanslar

1. Makhlouf S, Messelmani M, Zaouali J, Mrissa R. Cognitive impairment in celiac disease and non-celiac gluten sensitivity: review of literature on the main cognitive impairments, the imaging and the effect of gluten free diet. Acta Neurol Belg. 2018;118(1):21-27. doi:10.1007/s13760-017-0870-z
2. Haupt-Jorgensen M, Holm LJ, Josefsen K, Buschard K. Possible Prevention of Diabetes with a Gluten-Free Diet. Nutrients. 2018;10(11):1746. Published 2018 Nov 13. doi:10.3390/nu10111746
3. Soares FL, de Oliveira Matoso R, Teixeira LG, et al. Gluten-free diet reduces adiposity, inflammation and insulin resistance associated with the induction of PPAR-alpha and PPAR-gamma expression. J Nutr Biochem. 2013;24(6):1105-1111. doi:10.1016/j.jnutbio.2012.08.009
4. Borghini, R.; De Amicis, N.; Bella, A.; Greco, N.; Donato, G.; Picarelli, A. Beneficial Effects of a Low-Nickel Diet on Relapsing IBS-Like and Extraintestinal Symptoms of Celiac Patients during a Proper Gluten-Free Diet: Nickel Allergic Contact Mucositis in Suspected Non-Responsive Celiac Disease. Nutrients 2020, 12, 2277.
5. Ciacci C, Iovino P, Amoruso D, et al. Grown-up coeliac children: the effects of only a few years on a gluten-free diet in childhood. Aliment Pharmacol Ther. 2005;21(4):421-429. doi:10.1111/j.1365-2036.2005.02345.x
6. Marí-Bauset S, Zazpe I, Mari-Sanchis A, Llopis-González A, Morales-Suárez-Varela M. Evidence of the gluten-free and casein-free diet in autism spectrum disorders: a systematic review. J Child Neurol. 2014;29(12):1718-1727. doi:10.1177/0883073814531330
7. Caio G, Lungaro L, Segata N, et al. Effect of Gluten-Free Diet on Gut Microbiota Composition in Patients with Celiac Disease and Non-Celiac Gluten/Wheat Sensitivity. Nutrients. 2020;12(6):1832. Published 2020 Jun 19. doi:10.3390/nu12061832
8. Häuser W, Janke KH, Klump B, Gregor M, Hinz A. Anxiety and depression in adult patients with celiac disease on a gluten-free diet. World J Gastroenterol. 2010;16(22):2780-2787. doi:10.3748/wjg.v16.i22.2780
9. Rostami-Nejad M, Taraghikhah N, Ciacci C, et al. Anxiety Symptoms in Adult Celiac Patients and the Effect of a Gluten-Free Diet: An Iranian Nationwide Study. Inflamm Intest Dis. 2020;5(1):42-47. doi:10.1159/000505657
10. Iagnocco A, Ceccarelli F, Mennini M, et al. Subclinical synovitis detected by ultrasound in children affected by coeliac disease: a frequent manifestation improved by a gluten-free diet. Clin Exp Rheumatol. 2014;32(1):137-142.
11. Levinta A, Mukovozov I, Tsoutsoulas C. Use of a Gluten-Free Diet in Schizophrenia: A Systematic Review. Adv Nutr. 2018;9(6):824-832. doi:10.1093/advances/nmy056
12. Jackson J, Eaton W, Cascella N, et al. A gluten-free diet in people with schizophrenia and anti-tissue transglutaminase or anti-gliadin antibodies. Schizophr Res. 2012;140(1-3):262-263. doi:10.1016/j.schres.2012.06.011
13. Pynnönen PA, Isometsä ET, Verkasalo MA, et al. Gluten-free diet may alleviate depressive and behavioural symptoms in adolescents with coeliac disease: a prospective follow-up case-series study. BMC Psychiatry. 2005;5:14. Published 2005 Mar 17. doi:10.1186/1471-244X-5-14
14. Navigating the Gluten-Free Boom: The Dark Side of Gluten Free Diet Aaron Lerner et al. Front. Pediatr., 15 October 2019 | https://doi.org/10.3389/fped.2019.00414
15. Hallert C, Grant C, Grehn S, et al. Evidence of poor vitamin status in coeliac patients on a gluten-free diet for 10 years. Aliment Pharmacol Ther. 2002;16(7):1333-1339. doi:10.1046/j.1365-2036.2002.01283.x
16. Wild D, Robins GG, Burley VJ, Howdle PD. Evidence of high sugar intake, and low fibre and mineral intake, in the gluten-free diet. Aliment Pharmacol Ther. 2010;32(4):573-581. doi:10.1111/j.1365-2036.2010.04386.x
17. Vici G, Belli L, Biondi M, Polzonetti V. Gluten free diet and nutrient deficiencies: A review. Clin Nutr. 2016;35(6):1236-1241. doi:10.1016/j.clnu.2016.05.002
18. Hallert C, Svensson M, Tholstrup J, Hultberg B. Clinical trial: B vitamins improve health in patients with coeliac disease living on a gluten-free diet. Aliment Pharmacol Ther. 2009;29(8):811-816. doi:10.1111/j.1365-2036.2009.03945.x
19. Tortora R, Capone P, De Stefano G, et al. Metabolic syndrome in patients with coeliac disease on a gluten-free diet. Aliment Pharmacol Ther. 2015;41(4):352-359. doi:10.1111/apt.13062