Enflamasyon, mast hücreleri ve ağrı

Yerinde ve uygun miktarda enflamasyon bizim hayatta kalmamızı sağlayan dış/zararlı etkenlerle mücadele ederek sağlığımızı koruyan bir süreçtir.

Kronik stres, büyük şehirde yaşam, sağlıksız beslenme/batı tip beslenme, hareketsizlik ve/veya bağırsak sağlığının bozulduğu hallerde ise bu enflamasyon artarak zarar vermeye başlar. Enflamasyon sürekli hale gelip geçmeyince kronik enflamasyon olarak adlandırılır ve günümüzdeki pek çok hastalığın zemininde kronik enflamasyon yatmaktadır.

Kronik enflamasyon sürecinde bağışıklık sisteminde oluşan bağışıklık yanıtı normal olan başlangıç haline dönmez, hem hücreler aktif halde kalır hem de enflamasyon oluşturucu kimyasalları (proenflamatuar sitokinler) sentezlemeye ve salgılamaya devam ederler. Bu sitokinler de hem ortama daha fazla bağışıklık sistemi hücresi çekerek hem de daha fazla sitokin salgılanmasına neden olarak enflamasyonu aktif halde tutarlar.

Ortamda bulunan ve/veya sonradan ortama gelen bağışıklık sistemi hücrelerinden birisi de mast hücreleridir.

Mast hücreleri doğumsal ve edinsel bağışıklık sistemlerinin dış dünya ile temasta olan yerlerinde bulunan hücreleridir.

Yoğun olarak akciğerler, damarların çeperlerinde, sinirlerin yakınlarında, cilt ve bağırsaklarda yer alır ve dış dünyadan gelen zararlılara karşı koruma/savunma yaparlar.  

Ayrıca sirkadiyen ritimler, öğrenme ve hafıza üzerinde de rol oynarlar.

Aktive olan mast hücreleri histamin salarak enflamasyon, nöroenflamasyon, damar, bağırsak ve kan-beyin bariyeri geçirgenliğinde artış, alerji ve stres yanıtına neden olurlar. Mast hücrelerinin salgıladığı histamin döngüsel şekilde mast hücrelerini uyararak daha fazla histamin salgılanmasına neden olur.

Mast hücrelerini aktive eden en önemli faktörlerden birisi de strestir. Hücrelerin üzerinde bulunana stres hormonu reseptörleri (CRH reseptörleri) sayesinde stresin ortay çıktığı ilk anlardan itibaren, devam ettiği tüm süre boyunca mast hücreleri aktive olarak histamin ile birlikte granüllerinde bulunana pek çok kimyasalı ortama salar.

Mast hücrelerinden salgılanan kimyasallar sinir hücreleri ve damarlar ile etkileşime geçerek ağrıları başlatabilir, başlayan ağrının devam etmesine ve geçmemesine neden olabilir.

Bu durum sinir hücreleri ve damarların birbiri ile yakın komşulukta olduğu, deri, bağırsaklar, beyin zarları ve hipotalamusda daha belirgin olarak etkisini gösterir.

Mast hücrelerini aktive eden faktörler/durumlar

• İmmünoglobin E, alerjenler, alerji, atopi, astım
• Bakteriler, virüsler, mantarlar
• P maddesi, sitokinler
• Besinler
• Proteinler
• Küf, mikotoksinler
• Stres, kronik stres, stres yanıtı
• Sıcak ve soğuk
• Uykusuzluk
• Fazla kilo, obezite
• Leptin direnci
• Enflamasyon
• İnsülin direnci, metabolik sendrom
• Disbiyozis
• Artmış bağırsak geçirgenliği
• Hasta bina sendromu

Mast hücresi aktivasyonu

• Fibromiyalji ve miyofasyal ağrı
• Tetik nokta ağrısı
• Kanserler ilişkili ağrılar
• Orak hücreli anemi ağrısında rol oynar.

Mast hücresi kimyasalları

Nöropeptitler

Sinir hücrelerinin sağlığının ve fonksiyonlarının garantilenmesi amacıyla  bu hücreler ortam kimyasallarının düzeylerini, normale göre sapmaları, basınç değişiklikleri ve pH gibi değerleri devamlı olarak analiz ederler, ve üzerlerinde bu işlev için pek çok reseptör bulunur. Bu reseptörlerin uyarılması sonucu ortama pek çok nöropeptid salınır. Bu nöropeptidler ise bu sefer mast hücrelerine bağlanarak mast hücresi aktivasyonuna neden olu; bu sefer mast hücrleri kendilerini uyaranlara benzer ve farklı pek çok nöropeptidi ortama salar. Mast hücrelerinden salınan nöropeptidler bu kez sinir hücrelerinin üzerinde reseptörlere bağlanarak merkezi sinir sistemine bilgi gönderirler.

Bu peptidlerin başında P maddesi (SP; substance P; ağrı oluşturan kimyasal) ve CGRP (kalsitonin gen ilişkili protein) yer almaktadır.

Mast hücreleri sakinleştiğinde ortamdaki P maddesi belirgin olarak azalmakta, ağrı düzeyleri düşmektedir.

Serotonin

Serotonin merkezi sinir siteminde önemli görevleri olan bir nörotransmiterdir. Mutluluk ‘hormonu’ etkilerinin dışında algı, hafıza ve ağrı döngülerinde de önemli rolleri bulunmaktadır.

Serotonin eksikliği önemli bir ağrı nedeniyken; akut ağrı sırasında mast hücrelerinden kaynaklı serotonin düzeyleri belirgin olarak yükselir.

Histamin

Histamin alerji reaksiyonlarda ve alerji bulgularının ortaya çıkmasına neden olan etkileri dışında damar genişlemesi, sinir iletişimi ve otoimmün süreçlerde de rol alır. Alerjik, otoimmün veya intolerans nedeniyle yükselen histamin düzeyleri, mast hücrelerinin daha fazla aktive olması ve daha fazla histamin sentezleyip, salgılamalarına neden olur.

Histamin düzeylerinin yükselmesi alerji benzeri bulgular dışında kronik ağrı (özellikle baş ağrısı/migren ve karın ağrısı) gelişimine de neden olur.

Triptaz

Özellikle mast hücresi aktivasyonu sendromu olan hastalarda mast hücrelerinden salınan/artabilen triptaz düzeyleri, hem enflamasyonu belirgin olarak artırır, hem de sinir hücrelerinin üzerindeki reseptörleri uyararak ağrıya neden olur.

Sitokinler (enflamatuar kimyasallar)

Tüm bağışıklık sistemi hücrelerinden salgılanabilen sitokinler, bağışıklık sistemi yanıtlarını ve enflamasyonu düzenleyici etkilere sahiptir. Bir grup enflamasyonu azaltırken, bir grup artırır. 

TNF alfa başta tüm proenflamatuar sitokinler sinir hücrelerinin reseptörlerine bağlanarak ağrı oluşumuna/ devam etmesine neden olabilirler. Bir diğer etkileri de ağrı eşiğini düşürerek normalde ağrı yapmayacak faktörlere ağrı cevabı verilmesine neden olmaktır.

Yukarıda da yazıldığı gibi mast hücresi aktivasyonu

• Baş ağrısı/migren
• Nöropatik ağrılar
• Eklem ağrıları
• Pelvik ağrıları
• Fibromiyalji ve tetik nokta ağrılarını tetikleyebilir.

Bunların dışında

• Çoklu kimyasal hassasiyet
• IBS ve eşlik eden ağrılar
• Beyin sisi
• Kronik yorgunluk
• Ortostatik intolerans bulgularını ortaya çıkarabilir veya yakınmaları artırabilir.

Uzun COVID  ile birlikte görülen pek çok bulgu/yakınmaya (uykusuzluk, beyin sisi, yorgunluk, baş ağrısı mast hücreleri aktivasyonu/histamin düzeylerinin artması neden olmaktadır.

Mast hücrelerini sakinleştirme ve histamin düzeylerini düşürme yolları için buraya ve buraya bakabilirsiniz.

---

Baş ağrısı ve migren üzerine daha fazla bilgiyi Beynini Doğru Besle kitabında, fibromiyalji ve geçmeyen ağrılar üzerine daha fazla bilgiyi Artık Ağrımasın kitabında, koronavirüs enfeksiyonu sonrası görülen yakınmalar ve nedenleri için Büyük Yorgunluk kitabına, ağrılarda ve histamin intoleransında sağlıklı beslenme önerileri ve tarifler için Ne Yiyeceğimi Şaşırdım kitabına bakabilirsiniz.

Kaynaklar

• Mai L, Liu Q, Huang F, He H, Fan W. Involvement of Mast Cells in the Pathophysiology of Pain. Front Cell Neurosci. 2021 Jun 10;15:665066. doi: 10.3389/fncel.2021.665066. PMID: 34177465; PMCID: PMC8222580.
• Weinstock LB, Brook JB, Walters AS, Goris A, Afrin LB, Molderings GJ. Mast cell activation symptoms are prevalent in Long-COVID. Int J Infect Dis. 2021 Sep 23;112:217-226. doi: 10.1016/j.ijid.2021.09.043. Epub ahead of print. PMID: 34563706; PMCID: PMC8459548
• Artık Ağrımasın