Şeker, bağırsak bakterileri ve hafıza

Bağırsak bakterilerinin beynin gelişimi ve bilişsel faaliyetleri üzerine söz sahibi olduğunu biliyoruz. Hem hayvan hem de klinik çalışmalarda anne karnında, bebeklik, çocukluk ve ergenlikteki beslenmenin beyin gelişimini hem olumlu hem de olumsuz olarak etkileyebildiği biliniyor.

Beyin gelişim ve işlevleri üzerine olumlu etki gösteren beslenme için lif ve bitkisel besinlerden ve doymamış yağ asitlerinden zengin beslenmeyi, olumsuz etki için de Batı tipi beslenmeyi gösterebiliriz.

Batı tipi beslenmenin beyin üzerine direkt etkileri dışında neden olduğu disbiyozis, fazla kilo, metabolik sendrom, insülin direnci, oksidatif stres ve kronik enflamasyon ile dolaylı yoldan da işlevleri olumsuz yönde etkileyebiliyor.

Özellikle çocukluk ve ergenlikte Batı tip beslenme, ileri yaşlarda hem bilişsel kaybı hem de demans ortaya çıkma olasılığını artırıyor.

Beyinde en çok etkilenen bölgelerden birisi hafıza ve duygulardan sorumlu beyin merkezi hipokampüsler.

Hipokampüsler aynı zamanda öğrenilmiş bilgileri uygulama merkezi; küçükken öğrendiğiniz davranışları zararlı da olsa erişkinlikte devam ettirmenizi sağlayan bir bölüm.

Çocuklukta doymuş yağlardan ve şekerden zengin beslenmek hipokampüs hacmini küçültüyor, hücre yenilenmesini duraklatıyor ve hafıza sorunlarına yol açıyor.

2021 senesinde bildirilen bir çalışmada erken çocukluk ve ergenlik döneminde fazla şeker tüketmenin beyin ve bağırsak bakterileri üzerine etkileri incelenmiş.

Çalışmanın sonucunda

1. Erken dönem şeker tüketimin erişkinlikte hafızayı, özellikle yeni bilgileri öğrenme ve keşif yeteneğinin olumsuz olarak etkilediği
2. Hayvanların –serbest bırakıldıklarında- şeker tüketimlerini tedrici olarak arttırdığı
3. Hızlıca insülin direnci geliştiği
4. Bağırsak bakterilerinin olumsuz olarak etkilendiği; zararlı (hastalık yapıcı) bakterilerin oran ve sayıca arttığı
5. Parabacteroides ailesi bakterilerin sayısı ve oranının arttığı; bu bakteriler hem bağırsaklardan glukoz emilimini azaltıyor, hem de beyin hücrelerinin glukoz yerine keton cisimlerinden enerji elde etmesini sağlıyor
6. Bu bakteriler başka hayvanlara nakledildiğinde benzer sonuçların ortaya çıktığı
7. Dopamin, glutamat ve serotonin gen yolaklarında değişiklik olduğu
8. Hafıza ile ilgili kolinerjik yolaklarda değişiklik olduğu
9. DNA hasarı oluştuğu
10. Yeni nöron/sinaps oluşunun azaldığı
11. Endoplazmik retikulum stresi oluştuğu
12. Nöronal plastisetenin azaldığı
13. Oksidatif stresin arttığı görülmüş.

Daha önce yapılan çalışmalarda yüksek fruktozdan (şeker ve yüksek fruktozlu mısır şurubu) zengin beslenmenin fare hipokampüs hücrelerine zarar verdiği gösterilmişti.

Bağırsak bakterileri dengesinde meydana gelen değişiklikler aynı zamanda safra asitleri metabolizmasını da etkileyerek demansa zemin hazırlayabilirler.

Sonuç olarak her yaşta şeker tüketimini azaltmak gerekli; ama hiçbir şey olmazmış gibi düşündüğümüz çocukluk ve gençlikte şeker tüketimini azaltmak çok önemli.

Geç yaşlarda demans olarak kendini gösteren değişiklikler, gençlerde konsantrasyon kaybı, orta yaşlarda beyin sisi olarak kendini gösterebiliyor.

Tabii insanın aklına bir soru daha geliyor: artık çocuk ve genç olmayan bizlerin, gençliğimizdeki beslenme yanlışlarının etkisini nasıl bertaraf edeceğiz?

1. En azından sağlam kalan hipokampal nöronların sağlığını korumak için şeker, özellikle yüksek fruktozlu mısır şurubu tüketimini azaltmak
2. Hipokampal hücrelerin sağlığı için düzenli egzersiz yapmak
3. Bağırsak ve içindeki bakterilerin sağlığı için bol lifli ve bitkisel polifenollerden zengin beslenmek
4. Katkı maddeli, özellikle mikrobiyal transglutaminaz ve emülgatör içeren besinler ile hazır ve paketli besinler tüketmemek.

Kaynak:

• Noble EE, Olson CA, Davis E, Tsan L, Chen YW, Schade R, Liu C, Suarez A, Jones RB, de La Serre C, Yang X, Hsiao EY, Kanoski SE. Gut microbial taxa elevated by dietary sugar disrupt memory function. Transl Psychiatry. 2021 Mar 31;11(1):194. doi: 10.1038/s41398-021-01309-7. PMID: 33790226; PMCID: PMC8012713.