Uzun COVID’de vitamin, mineral ve doymamış yağ asitleri eksiklikleri

Pek çok vitamin mineral eksikliğinin koronavirüs enfeksiyonuna yakalanma veya ağır geçirme riskini artırdığını biliyoruz.

Koronavirüs enfeksiyonu geçirdikten sonra 3 hafta ila 3 ay geçmesine rağmen devam eden yakınmalara uzun COVID deniyor.

Uzun COVID’de hastalar en çok geçmeyen yorgunluk, beyin sisi ve ağrıdan yakınıyorlar.

Uzun COVID’de de pek çok vitamin ve mineralin eksikliği bulguların devam etmesine veya şiddetlenmesine neden oluyor.

D vitamini eksikliğinde uzun COVID yakınmalarına benzer görülen yakınmalar:

• Kronik yorgunluk
• Kas ağrıları
• Hipertansiyon, damar hastalıkları
• Depresyon ve kaygı bozukluğu
• Uykusuzluk
• Artmış bağırsak geçirgenliği
• Magnezyum düzeylerinde düşme
• İnsülin direnci
• Alerji bulguları, atopik dermatit ve ürtiker bulgularında artış
• Mast hücresi aktivasyonu

Büyük şehirlerde yaşayanlar başta 7’den 70’e pek çok kimsede D vitamini eksikliği mevcut. Nedenlerini burada anlatmıştım. 

Magnezyum eksikliğinde görülen ve uzun COVID bulguları ile karışabilecek yakınmalar:

• Kronik yorgunluk
• Beyin sisi
• Baş ağrısı, migren, gerilim tipi baş ağrısı
• Kas ağrıları, fibromiyalji
• Depresyon ve kaygı bozukluğu
• Uykusuzluk
• Kulak çınlaması
• Huzursuz bacaklar sendromu
• Artmış duyarlılık
• Hipertansiyon, damar hastalıkları
• İnsülin direnci
• Mast hücresi aktivasyonu
• Kronik enflamasyon/ oksidatif stres
• Pıhtılaşmaya eğilim
• Endotel hücre hasarı

Magnezyum eksikliği pek çok nedenle karşımıza çıkabilir:

• Kronik stres
• Yetersiz sebze-meyve tüketmek
•  Suyun magnezyum içeriğinin azaltılması
• Çok kahve içmek
• Batı tipi beslenmek
• Gazlı içecek tüketmek
• 65 yaş üstü hastalarda yaşla emilimin azalması
• Kortizon, PPI , antiasit ve idrar söktürücü ilaç kullanımı
• Alkol kullanımı
• Sigara kullanımı
• Tip II diyabet, insülin direnci
• Bağırsak hastalıkları, kronik ishaller
• Tarım ilaçları kullanımı

Çinko eksikliği de benzer şekilde uzun COVI2e benzer yakınmalara neden olabilir:

• Yaygın ağrı, fibromiyalji
• Migren, gerilim tipi baş ağrısı
• Depresyona eğilim/kaygı bozukluğu
• Kronik yorgunluk sendromu
• Beyin sisi
• Kulak çınlaması
• Dengesizlik
• Artmış bağırsak geçirgenliği
• Anemi
• İnsülin direnci
• Oksidatif stres
• Cilt hastalıkları
• Saç dökülmesi
• Tat ve koku alma bozuklukları
• Yanan ağız sendromu
• Ensefalopati

Çinko eksikliğinin nedenleri

• Batı tipi beslenme
• Fazla fruktoz tüketme
• Hayvansal protein tüketmeme
• Fazla baklagil tüketme
• Sık alkol tüketme
• Bağırsak hastalıkları
• Non çölyak gluten/buğday hassasiyeti
• Mide küçültücü operasyon geçirme
• Yüksek doz folik asit takviyesi alma
• Yüksek doz kalsiyum ve bakır takviyesi alma
• 65 yaş üstü olmak
• Çinkodan fakir topraklarda yaşama
• Ergenlik, gebelik ve emzirmede artmış ihtiyaç

Folik asit eksikliği beyni, sinir sistemini, damar sağlığını ve metilasyonu etkileyerek pek çok  yakınmaya neden olabilir:

• Kronik yorgunluk sendromu
• Beyin sisi
• Yaygın ağrı, fibromiyalji
• Migren, gerilim tipi baş ağrısı
• Ellerde ayaklarda uyuşma
• Yanan ağız sendromu
• Depresyona eğilim/kaygı bozukluğu
• Dengesizlik
• Anemi
• Kalp damar hastalıkları riskinde artış
• İnsülin direnci
• Oksidatif stres
• Endotel hasarı
• Parkinson hastalığı riskinde artış

Folik asit eksikliğine yol açan durumları şöyle sıralayabiliriz:

• Yeteri kadar sebze ve meyve tüketmeme
• Batı tipi beslenme
• D vitamini eksikliği
• Bağırsakta emilim problemi ABG/disbiyozis
• Çölyak hastalığı
• Non çölyak gluten/buğday hassasiyeti
• Morbid obezite
• Mide küçültme operasyonu geçirmek
• Kronik antiasit kullanımı
• Günlük NSAID, aspirin, fenitoin, karbamazepin, valproat ve sülfasalazin kullanımı
• Östrojen/doğum kontrol hapı kullanımı
• Yüksek miktarda/sık alkol alımı
• Sigara içmek
• Yaşlanmak
• Uzun süre antibiyotik kullanmak

Hem demir eksikliği, hem de uzun COVID kadınlarda daha sık görülür. Demir eksikliği bulguları da kolaylıkla uzun COVID bulguları ile karışabilir:

• Kronik yorgunluk sendromu
• Beyin sisi
• Yaygın ağrı, fibromiyalji
• Migren, gerilim tipi baş ağrısı
• Yanan ağız sendromu
• Depresyona eğilim/ kaygı bozukluğu
• Çarpıntı
• Efor dispnesi (hareketle nefes nefese kalmak)
• Saç dökülmesi
• Tırnak kırılması
• Huzursuz bacaklar sendromu
• Anemi
• Uykusuzluk

B12 vitamini koronavirüs enfeksiyonu geçirmeksizin de pek çok yakınmaya yol açarken, B12 eksikliği olan hastalarda uzun COVID gelişim riski yüksektir:

• Yaygın ağrı, fibromiyalji
• Migren, gerilim tipi baş ağrısı
• Kronik yorgunluk sendromu
• Beyin sisi
• Yanan ağız sendromu
• Ellerde ayaklarda uyuşma
• Dengesizlik
• Artmış duyarlılık
• Depresyona eğilim/ kaygı bozukluğu
• Huzursuz bacaklar sendromu
• Anemi

Kimlerde B12 vitamini eksikliği görülme riski en fazladır?

• Obezite cerrahisi geçirenler
• Vegan beslenenler
• 65 yaş üstü kişiler
• Bağırsak hastalıkları olanlar
• Çölyak hastalığı, non çölyak gluten/buğday hassasiyeti olanlar
• Proton pompası inhibitörü ve metformin kullananlar
• Yoğun/sık alkol alanlar

Selenyum eksikliği bulguları uzun COVID ile karışabilir:

• Kronik yorgunluk sendromu
• Beyin sisi
• Yaygın ağrı, fibromiyalji
• Depresyona eğilim/ kaygı bozukluğu
• Saç dökülmesi
• Direnç düşüklüğü
• İnsülin direnci
• Oksidatif stres
• Tiroid fonksiyon bozuklukları

Bakır eksikliği çok bilinmeyen bir eksiklik olmakla birlikte pek çok yakınmaya neden olabilir.  

Bakır eksikliği ayrıca B12 vitamini eksikliği ile karışabilir. Bakır eksikliği, pandemi sırasında yüksek doz çinko alımının artması nedeniyle daha sık görülmektedir:

• Histamin intoleransı
• Bacaklarda güçsüzlük, yürüme güçlüğü
• Ellerde ayaklarda uyuşma
• Otonom nöropati
• Baş dönmesi
• Kronik yorgunluk
• Eklem ağrıları
• Dengesizlik, ataksi
• Anemi
• İnsülin direnci

C vitamini direkt olarak uzun COVID ile ilişkili olmasa da, serotonin sentezinde ve histamin yıkılmasında kofaktör olarak görev aldığı için, eksikliği uzun COVID bulgularına katkıda bulunabilir.  Düşük serotonin ve yüksek histamin düzeyleri ağrı ve yorgunluğa neden olur.

• Sigara kullananlar
•  Yoğun alkol kullananlar
• 65 yaş üstündekiler
• Batı tipi beslenenler
• Kronik bağırsak hastalıkları olanlar
• Emziren annelerde C vitamini eksikliği görülmesi olasılığı yüksektir.

E vitamini eksikliği de uzun COVID’e benzer yakınmalara neden olabilir:

• Oksidatif stres/kronik enflamasyon
• Yüksek tansiyon
• Unutkanlık
• Beyin sisi
• Ellerde ayaklarda uyuşma/yanma
• Fibromiyalji benzeri ağrılar
• Kronik yorgunluk.

Dikkat: Yüksek doz takviye olarak E vitamini almak; K vitamini eksikliği olanlarda ve yüksek doz omega-3, kan sulandırıcı, aspirin ve NSAID kullananlarda, kanın zor pıhtılaşmasına yol açabilir. Bu ilaçları kullanıyorsanız E vitamini içmeden hekiminize danışın.

Uzun COVID’e benzer yakınmalara neden olan diğer bir durum: omega 3 doymamış yağ asitleri eksikliği veya yetersiz alımıdır.

Omega-3 eksikliğinde:

• Unutkanlık
• Beyin sisi, bilişsel faaliyetlerde yavaşlama
• Alzheimer hastalığı riskinde artış
• Baş ağrısı
• Fibromiyalji benzeri kronik ağrılar.
• Stresle baş etmede başarısızlık, depresyon ve kaygı bozukluğuna eğilim Beyinde uyarılabilirlik artışı
• Serotonin ve BDNF düzeylerinde düşme görülebilir.

Dikkat: Fazla omega-3 DYA takviyesi enfeksiyonlara karşı direnç düşüklüğüne neden olur.

Uzun COVID bulgularınız varsa Büyük Yorgunluk kitabında iyileşme önerilerini, Ne Yiyeceğimi Şaşırdım kitabında beslenme önerilerini bulabilirsiniz.