Non Çölyak Gluten (buğday) Hassasiyeti

Çölyak hastası ve buğday alerjisi olmayan bir grup hastada gluten/buğday içeren besinler tüketiltiğinde hem mide-bağırsak sisteminde, hem de bağırsak dışı sistemlerde bulgular meydana gelir. Bu hastalık ilk tanımlandığı yıllarda non çölyak gluten hassasiyeti (NÇGH) olarak adlandırılmaktaydı. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalarda problemin tek nedeninin gluten olmadığı, buğdayın içerdiği diğer proteinler ve karbonhidratlara bağlı ortaya çıkan bir bağışıklık yanıtı ve entoleransın da katkıda bulunduğu gösterildi. Bu nedenle daha doğru tanımlamanın non çölyak buğday hassasiyeti olduğu düşünülüyor, ama yaygın kullanımı halen non çölyak gluten hassasiyeti (NÇGH) şeklinde.

NÇGH bulguları
• Klasik IBS bulguları
• Yorgunluk
• Halsizlik
• Baş ağrısı
• Migren
• Beyin sisi
• Depresyon
• Anksiyete
• Uyku bozuklukları
• Fibromiyalji
• Miyofasiyal ağrı
• Ataksi
• Deri döküntüleri
• Eklem /bağ dokusu enflamasyonu
• Gastroözofajial reflü
• Ağız içi aft
• Anemi
• Depresyon
• Astım/bronş hiperreaktivitesi
• Rinit
• Alerjik konjonktivit

Bazı hastalarda bağırsak bulguları görülmez veya silik bulgularla seyreder, ancak ekstraintestinal, yani bağırsak dışı bulgular çok belirgin olabilir. Hastaların önemli bir kısmında migren, fibromiyalji, miyofasyal ağrı, unutkanlık, denge bozukluğu ve beyin sisinin diğer yakınmaların önünde seyretmesi nedeniyle, NÇGH’ne nörolojik bir hastalık gözüyle bakılmaktadır.

Bu hastalarda gluten/buğday tüketilmesi sonrasında bulgular ortay çıkmasına rağmen, çölyak hastalığında olduğu gibi tanı koymaya yardımcı veya yol gösteren bir laboratuvar bulgusu yoktur. Tanı hastaların glutensiz beslenme ile yakınmalarının geçmesi, yeniden karşılaştıklarında yakınmalarının ortaya çıkması ile konur. Ancak yakınması olan hastaların bir gastroenteroloji uzmanı tarafından değerlendirilerek çölyak hastası olup olmadığının değerlendirilmesi gerekir.
Buğdayın içerisinde bulunan gluten (içindeki gliadin) dışında buğday rüşeymi aglütininleri ve amilaz tripsin inhibitörlerinin bu hastalarda ortaya çıkan bağışıklık yanıtını tetiklediği düşünülmektedir. Küçük bir grup hastada da buğday ve gluten içeren diğer tahıllar (çavdar ve arpa) dışında prolamin ve lektin içeren diğer tahıllar, psödotahıllar (çiya ve kinoa) ve baklagillere karşı bağışıklık yanıtı ve artmış bağırsak geçirgenliği oluşabilmektedir.

Klinik tabloya oluşan bağışıklık yanıtı dışında emilim bozukluklarına bağlı oluşan vitamin eksiklikleri ve bağırsak içi disbiyozis de katkıda bulunur.
NÇGH’de görülen IBS bulgularının bir nedeni de buğday ve tahıl içerikli besinlerin, FODMAP içeriği (fruktan) en yüksek besinlerden olmasıdır. Bu küçük boyutlu karbonhidratlar sindirim sitemini etkileyerek bağırsak bulgularının ortaya çıkmasına neden olur.

Artmış bağırsak geçirgenliğine bağlı olarak dolaşıma giren protein peptidleri ve dokuların proteinleri arasındaki moleküler benzerlik nedeni ile otoimmün hastalıkların (kendi kendine karşı oluşan bağışıklık hastalıkları) oluştuğu düşünülmektedir.

NÇGH olan hastaların % 50’sinden fazlasında migren, kronik baş ağrısı ve yaygın vücut ağrısı yakınmaları mevcuttur. Ayrıca hastaların önemli bir kısmında depresyon ve anksiyete de bulunur.
IBS bulguları olsa da olmasa da, migren, fibromiyalji, depresyon ve/veya diğer nörolojik semptomu olan hastaların gluten/buğday hassasiyeti için mutlaka değerlendirilmelerini ve doktorlarına danışmalarını öneririm.