Çinko eksikliğinde nörolojik bulgular ve diğer yakınmalar

Tarım devriminin ilk başladığı yerler olan Mezopotamya ve Akdeniz ülkelerinde toprak çinko düzeyleri diğer coğrafyalardan düşüktür. Hatta bu bölgelerdeki erkeklerin daha kısa boylu olması toprakların çinko fakirliği ile ilişkilendirilmektedir.

Çinkonun görev aldığı 300’den fazla reaksiyon arasında DNA tamiri, bağışıklık siteminin düzenlenmesi, kemik yapımı, bağırsak hücrelerinin sağlığı ve tamiri yer alır.

Çinko molekülleri dünya ile teması olan organlarda (akciğerler, gastrointestinal sistem, ürogenital sistem) mukoza sağlığının korunmasında görev alarak daha sakin bağışıklık yanıtlarını mümkün kılar. Yaşla beraber azalan çinko emilimine bağlı eksiklikler yaşlı hastalarda alerjik hastalıkların gelişim riskini artırır. Mukoza sağlığı bozulduğunda ve sıkı bağlantılar zarar gördüğünde kronik metabolik hastalıklardan otoimmün hastalıklara, alerjik hastalıklardan enflamatuar bağırsak hastalıklarına kadar pek çok hastalığın gelişim riski artar. 

Bağırsak hücre sağlığını düzelterek bağırsak geçirgenliğini azaltır. Çinko eksikliğinde KZYA sentezi azalır. 

Önemli bir antioksidandır. Çinko molekülleri antioksidan protein ve enzimlerin etkinliğini artırarak oluşan fazla reaktif oksijen türleri ve nitrik oksit moleküllerini nötralize ederek antioksidan etkinlik gösterir.

Özellikle çocuklar için önemlidir; büyüme gelişme geriliği ve viral enfeksiyonlara karşı direnç düşüklüğüne neden olur.

Yaşla beraber azalan yaraların iyileşme hızını artırır.

Çinko hem bağışıklık sistemi hücreleri, hem de dış dünya ile ilişkili organlarda iç yüzeyi kaplayan mukozaların sağlığı için çok önemli bir mineraldir.

Bağışıklık sisteminin, özellikle doğumsal bağışıklık sisteminin virüslere yeterli yanıt vermesinde söz sahibidir. Çinko eksikliği üst solunum yolu enfeksiyonları, özellikle viral enfeksiyonlara yakalanmayı kolaylaştırır, yaşlılarda eksiklik direnci daha fazla düşürür. Yoğun bakımda çinko takviyesi yapılan hastalarda daha az solunum yolu komplikasyonu görülür.

Çinko molekülleri ayrıca kan pulcukları ve mast hücrelerinde PAF sentezini azaltarak pıhtılaşma ile ilgili komplikasyonları azaltabilir.

Çinko eksikliğinde direnç düşüklüğü yanında antikor üretiminde yetersizlik ve proenflamatuar (enflamasyon artırıcı) sitokinlerin düzeylerinde de artış görülür.

Çinko molekülleri ayrıca kendine toleransta, yani kendi hücreleri ve yabancı hücreleri ayırt edip, kendi hücrelerine saldırmama işlevinde rol alarak, otoimmün süreçlerin gelişimini önler.

Çinko eksikliği timus atrofisi, dengesiz edinsel bağışıklık yanıtı, azalmış sakinleştirici hücresel yanıt ve azalmış İgE dışı antikor sentezine neden olarak alerjik hastalıkların gelişim riskini artırır. Hem direkt olarak mast hücreleri ve bazofillerden histamin salınımını, hem de indirekt olarak proenflamatuar sitokin salgılanmasını azaltarak ortama salınan histamin düzeylerini azaltır. 

Çinko metilasyon döngüsünde yer alan bir kofaktördür. Bu nedenle çinko eksikliği HNMT enzim aktivitesinde azalmaya neden olarak da histamin intoleransı bulgularını artırır. 

Bağışıklık ve bağırsaklar üzerine etkileri dışında çinko beyinde yeni sinapsların oluşumunda kullanılır, nöron sağlığı için çok önemlidir. Bu nedenle çinko eksikliğinde beyin sisi ve artmış ağrı duyarlılığı görülebilir.

Çinkonun tat algılama ve işlemesinde rolü olduğu için çinko eksikliği olan hastalarda tat alma bozukluğu daha sık görülür.

Saç dökülmesi uzun COVID ile birlikte 4 hastadan birinde görülen bir bulgudur, nedeninin enflamasyona bağlı olduğu düşünülmektedir. Çinko eksikliği (biyotin ve/veya selenyum eksikliği ile birlikte) saç dökülmesi yapabildiği için özellikle saç dökülmesi olan uzun COVID hastalarında çinko, biyotin ve selenyum bakılması önerilir.

Glutamin ve N Asetil sistein ile birlikte verilen çinko, kronik yorgunluk sendromu ve artmış bağırsak geçirgenliğine iyi gelir 

Çinko eksikliği bulguları

• Yaygın ağrı, fibromiyalji
• Migren, gerilim tipi baş ağrısı
• Depresyona eğilim
• Kaygı bozukluğu
• Kaslarda zayıflama
• Egzersiz sonrası aşırı yorgunluk
• Kronik yorgunluk sendromu
• Beyin sisi
• Kulak çınlaması
• Dengesizlik
• Artmış bağırsak geçirgenliği
• Kansızlık (anemi)
• Viral enfeksiyonlara karşı direnç düşüklüğü
• İnsülin direnci
• Diyabet kontrolünde kötüleşme
• Oksidatif stres
• Otoimmün hastalık bulgularında artış
• Cilt hastalıkları
• Saç dökülmesi
• Tat alma bozuklukları
• Yanan ağız sendromu
•  Yara iyileşmesinde gecikme
•  Merkezi duyarlılık artışı

Çinko eksikliğinin nedenleri

• Kronik stres
• Batı tipi beslenme
• Fazla fruktoz tüketme
• Hayvansal protein tüketmeme
• Fazla baklagil tüketme
• Sık alkol tüketme
• Bağırsak hastalıkları
• Non çölyak gluten/buğday hassasiyeti
• Çölyak hastalığı
• Mide küçültücü operasyon geçirme
• Yüksek doz folik asit takviyesi
• Yüksek doz kalsiyum takviyesi
• 65 yaş üstü
• Çinkodan fakir topraklarda yaşama
• Ergenlik, gebelik ve emzirmede artmış ihtiyaç

• Vücutta depolanmadığı için düzenli almak gerekir.
• Çinko takviyesi alırken yüksek dozlarda tek seferde karın ağrısı bulantı ve kusmaya neden olabilir.
• Gereğinden fazla çinko takviyesi almak demir ve bakır emilimini bozabilir. Çok uzun süre çok yüksek dozda çinko takviyesi almak hematolojik bozukluklara, anemiye, bakır eksikliği, DAO enzimi düşüklüğü ve nörolojik bulgulara neden olur. 
• Tam tahıllar ve baklagillerin içerdiği fitatlar bağırsaklardan çinko emilimini azaltır, sık ve fazla tüketilmeleri düzeyleri düşürür.
• Bağışıklık sistemi fonksiyonları için günde 25-50 mg yeterlidir. Bu dozu günde birkaç defada almak yan etki olasılığını azaltır.
• Pikolinat formda olan preparatlar daha yüksek düzeyde emilir.
• Polifenollerden kersetin ve epigallokateşingallat çinkonun hücre içine girmesini kolaylaştırır (COMT polimorfizminiz varsa kersetini takviye olarak almayın).

Çinko içeriği yüksek besinler

• Balıklar, kabuklu deniz ürünleri
• Ciğer, sakatat, kırmızı et
• Yumurta
• Tohumlar
  • Ay çiçeği ve kabak çekirdeği
  • Keten tohumu
  • Susam
  • Karabuğday (greçka))
• Kuruyemişler (özellikle kaju)
• Baklagiller (çimlendirilmiş)
• Turpgiller
• Patates, yeşil fasulye, kale 
• Bitter çikolata