İyot ve beslenme

İyot tiroid hormonlarının sentezi için elzem bir mineraldir. Tiroid hormonları pek çok metabolik reaksiyonda, büyüme ve beyin gelişiminde rol alır. Yeterli iyot alınmadığı zaman iyot eksikliği hastalıkları ortay çıkar: hipotiroidi, tiroid bezi nodülleri, bebeklerde kretenizm; anne karnındaki bebeklerden yaşlılara kadar herkeste iyot eksikliği hastalıkları görülebilir. İyot eksikliğinin papiller tiroid kanserlerinin sıklığını arttırdığı düşünülmektedir.

İyot ayrıca memede antioksidan etkinlik ile birlikte östrojen hassasiyetini azaltarak meme kanserlerine karşı koruyucu özellik de göstermektedir.

Yetişkinlikte iyot eksikliği, tiroid bezi hastalıkları dışında beyin sisi bilişsel faaliyetlerde yavaşlama, yorgunluk ve çalışma performansı kaybı olarak kendini gösterebilir.

Anne karnında iyot eksikliği çocuklarda belirgin zeka geriliğinden (kretenizm) okul performansında azalmaya kadar geniş bir yelpazede çocuklukta beyin gelişimini etkilemektedir.

Aksine fazla iyot alımı hipotiroidiye veya otoimmün tiroid hastalıklarına neden olabilir.

İyot eksikliği hem gelişmiş, hem de gelişmemiş ülkelerde görülebilen 2 milyardan fazla insanı etkileyen küresel bir sorundur.

İyot mideden ve ince bağırsaklardan emilir.

Besinlerle alınana iyotun %90’ınından fazlası idrarla atıldığı için, idrar iyot düzeyleri (spot veya 24 saatlik) eksikliğin saptanması için uygun ve kolay bir yöntemdir. İdrar düzeylerinin son 2-3 günlük alıma paralel olduğu unutulmamalıdır.

Gelişmekte olan ülkelerde, ağırlıklı olarak bitkisel besinler tüketen toplumlarda iyot eksikliği sıktır. Bunda hem deniz kenarında olmayan toprakların iyottan fakir olması hem de bitkisel kaynaklı iyotun emiliminin çok iyi olmamasının katkısı vardır. Gelişmiş ülkelerde iyotun birincil kaynağı iyotlu tuzdur. Tuzdan sonra en zengin iyot kaynakları balık, deniz ürünleri, yosunlar ve yumurtadır.

Hayvansal gıda (özellikle balık ve deniz ürünleri) alımı az olan/ olmayan vegan ve vejetaryen kişilerin iyot düzeyleri genellikle düşük saptanmaktadır. Bu kişinin kendi sağlığı kadar, kadınlarda hamilelikte bebeğin beyin gelişimini etkileme olasılığı taşımaktadır.

Vegan/vejetaryen kişilerin protein kaynağı olarak sıklıkla tükettiği soya fasulyesi ürünleri  tiroid peroksidaz düzeylerini etkileyerek tiroid bezi fonksiyonlarında bozulmaya neden olabilir; iyot eksikliğinde bu risk artar.

Nasıl beslenelim?

• Guatr, hipotiroidi veya nodülünüz varsa iyot almadan veya tüketiminizi artırmadan mutlaka doktorunuza danışın.

Hiçbir hastalığınız yoksa dahi iyotu takviye olarak almadan önce doktorunuza danışın.

• Tuz:

Fazla tuz alımına bağlı sorunların açığa çıkmaması için günlük 1500 mg sodyum alımı önerilmektedir. Bazı kaynaklarda bu miktar 2000 mg yani 5 gr tuz olarak verilmektedir.

1 fiske tuz yaklaşık 1 gr’dır ve 400 mg sodyum içerir.

1 çay kaşığı tuz ise 5-6 gr’dır ve 2000-2400 mg sodyum, yani günde almanız gereken maksimum sodyum miktarını içerir.

Tuz yiyin, ama günlük tuz ihtiyacı 1 çay kaşığıdır, fazlasına gerek yoktur.

İşlenmiş/hazır besin (tatlı veya tuzlu) tüketmemeye çalışın, mutlaka içeriğini okuyun.

İyotsuz tuz tüketmeyin, kaya tuzu dahi olsa mutlaka iyotlu olmalıdır. İyotlu tuzu tüketimde aşırıya kaçmayın.

İyot içeriği yüksek besinler:

• Deniz börülcesi, deniz bitkileri, yosunlar
• İyotlu deniz tuzu
• Balıklar, kabuklu deniz ürünleri
• Dereotu
• Yeşil yapraklı sebzeler
• Kaya koruğu
• Kuru meyveler (özellikle kuru erik)
• Baklagiller (çimlendirilmiş)
• Yumurta
• Çilek, turna yemişi

Beslenme ve iyot üzerine daha fazla bilgiyi ve sağlıklı tarifleri Ne Yiyeceğimi Şaşırdım  kitabında bulabilirsiniz.

Referanslar:

Eveleigh ER, Coneyworth LJ, Avery A, Welham SJM. Vegans, Vegetarians, and Omnivores: How Does Dietary Choice Influence Iodine Intake? A Systematic Review. Nutrients. 2020;12(6):1606. Published 2020 May 29. doi:10.3390/nu12061606

Krela-Kaźmierczak I, Czarnywojtek A, Skoracka K, et al. Is There an Ideal Diet to Protect against Iodine Deficiency?. Nutrients. 2021;13(2):513. Published 2021 Feb 4. doi:10.3390/nu13020513