- Lektinler: Bunlar tahıl, psödo tahıl ve baklagillerin içerisinde bulunan proteinlerdir. Lektinlerin varlık nedeni, bu tohumların sindirilmesini engellemek ve tohumun soyunun devamını sağlamaktır. Lektinlerin pek çok çeşidi vardır, insan sağlığını etkileyen en önemli iki tanesi prolaminve aglutininlerdir.
- Prolaminler:Tohumların içerisinde bulunan, yüksek miktarda prolin isimli aminoasit içeren depo proteinlerdir, tohumların çimlenmesinde önemli görevleri vardır. Bu proteinler içerdikleri sinirim engelleyici proteaz inhibitörleri nedeniyle sindirim sisteminde tam olarak sindirilip emilebilecek boyuta indirgenemezler. Üzerinde en çok çalışılmış olan ve sindirim sistemine etkileri bilinen prolamin, buğday gluteni içerisindeki gliadindir.
- Gliadin: Glutenin zararlı etkilerinden sorumlu esas protein gliadindir. Gliadin 3 yolla bağırsak hücrelerini aşarak tam sindirilmeden kana karışır ve bağışıklık yanıtına neden olur.
- Bağırsak hücreleri arasından (paraselüler geçiş): Enterositleri bir arada tutan sıkı bağlantıları kontrol eden zonulin sekresyonunu artırıp, sıkı bağlantıları açarak.
- Antikorlara bağlanarak bağırsak hücreleri üzerinden (transselüler geçiş).
- Lizozom hasarı yaparak bağırsak hücrelerinin içinden.
- Diğer tahıl prolaminleri: Bu prolaminler, vücutta gluten ile benzerlik göstererek çapraz reaksiyona neden olabilirler.
- Aglutininler: Tohumları mantar ve böceklerden koruyan savunma sistemi proteinleridir. Aglütininler de prolaminler gibi, lektindir.
- WGA (buğday rüşeymi aglütinini): Pişirme veya insan mide asidinin parçalayamadığı sindirimi güç proteinlerdir. Artmış bağırsak geçirgenliğine neden olarak bağırsaklarda bağışıklık yanıtını tetiklediği düşünülmektedir.
- Diğer tahıl ve bakliyat aglütininleri: Artmış bağırsak geçirgenliği dışında bağırsakta patojen bakterilerin yüksek sayıda üremesine neden olarak, disbiyozise neden olurlar.
- ATI (amilaz tripsin inhibitörleri):Bunlar sindirim için gerekli enzimleri inhibe ederek (çalışmasını engelleyerek) bağırsak ve insan vücuduna zarar verirler. Sindirilmeyince, artmış bağırsak geçirgenliği nedeniyle bağışıklık sistemi ile karşılaştıklarında bağışıklık sisteminde aktivasyona neden olurlar.
· Saponinler: Tüm bitki tohumları değişen miktarlarda saponin içerirler. Deterjan benzeri etki göstererek bitkinin tohumuna musallat olan böcek ve diğer canlılara zarar verirler. Tüketildikleri zaman, bağırsaklarda da benzer etki gösterirler. Bazen sindirim için gerekli olan bu özellik, fazla miktarlarda alındığında veya entolerans oluşmuş bir bitki tohumu yenildiğinde zarar verici hal alır.