Gluten ve beyin sisi

Çölyak hastalığı, genetik olarak yatkınlığı olan kimselerde buğday, arpa, çavdar ve yulaf kaynaklı gluten ve prolaminlere bağlı olarak üst ince bağırsakta (12 parmak bağırsağı ve jejunum) gelişen enflamatuar ve otoimmün bir hastalıktır.

Non çölyak gluten/buğday hassasiyeti (NÇG/BH) ise, çölyak hastalığı ve buğday alerjisi olmayan kişilerde gluten tüketimi sonrasında bulguların ortaya çıkmasıdır.

Hem çölyak hastalığı hem de NÇG/BH’de pek çok nörolojik ve/veya psikiyatrik yakınma görülebilir.

Bunlardan birisi de beyin sisidir. Beyin sisi erken yaşta Alzheimer hastalığına yakalandığınızı düşündürecek şekilde bilişsel faaliyetlerinizde bozulma ve yavaşlama halidir.

Hastalar en çok dikkat dağınıklığı, konsantrasyon kaybı, dü ve unutkanlıktan yakınırlar. Sözcükleri bulmada güçlük, hesap yaparken zorlanma, eskisi gibi kafanın çalışmaması hissi olabilir.

Çölyak hastalığında beyin sisi olabileceği uzun süredir biliniyordu. Non çölyak gluten hassasiyetinin bir hastalık olarak kabul edilmesi 2012 senesinde olduğu için, bu hastalıktaki beyin sisi bildirimleri az sayıda. Ancak çölyak hastalarına kıyasla, non çölyak gluten/buğday hassasiyeti olan hastalarda beyin sisi daha sık görülüyor ve hastanın yaşam kalitesini daha çok bozuyor.

Non çölyak gluten hassasiyetinde oluşan disbiyozis ve artmış bağırsak geçirgenliğine bağlı olarak kana karışan bakteri duvarı lipopolisakaritlerinin ve oluşan enflamatuar/bağışıklık yanıtının  beyin sisine zemin hazırladığı düşünülüyor.

Çölyak hastalığı veya NÇG/BH sonucu oluşan artmış bağırsak geçirgenliği ve lipopolisakaritemi (kanda lipopolisakarit bulunması) depresyon ve kaygı bozukluklarına zemin hazırladığı biliniyor; depresyon ve kaygı bozuklukları da beyin sisi bulgularını artırabiliyor.

Yine disbiyozis ve artmış bağırsak geçirgenliğine eşlik eden bağırsak çeperi hücreleri enterositlerin harabiyeti de bir neden. Enterosit harabiyeti sonucu besinlerle alınan histamini yıkan DAO (diaminoksidaz) enzimi yeteri kadar sentezlenemez, önce bağırsak içinde, ardından kanda histamin düzeyleri yükselerek histamin entoleransı ortaya çıkar. Bu hastalarda gluten/buğday/tahıl içeren besinler önce disbiyozis ve artmış bağırsak geçirgenliğine yol açarak, ardından histamin salınımın tetikleyerek çifte zarar vermiş olur.

NÇG/BH hastaları gözlem altında gluten tüketmiş (2 dilim glutenli ekmek), sonrasında yakınmaları takip edilmiş ve şunlar görülmüştür: 

1.   Beyin sisi ile birlikte hastalarda baş ağrısı, karın ağrısı, dengesizlik, karıncalanma, yorgunluk, kendini kötü hissetme görülmüştür.

• Hastaların %40’ında yakınmalar 1 saatin altında başlamış, % 87’sinde 2 saatin altında, diğerlerinde 48 saate varan sürelerde yakınmalar görülmüştür. 

3.   Hastaların %80’inde yakınmalar ortaya çıktıktan sonra geçmesi 1 haftayı bulmuştur. 

Diğer çalışmalarda tam/kaytarmasız glutensiz beslenmeye geçen çölyak hastalarının bir yıl sonunda beyin sisi yönünden hiçbir yakınması kalmadığı gösterilmiştir. 

Beyin sisi tarif eden çölyak hastalarında yapılan bir diğer çalışmada, glutensiz beslenme ile hem dikkat dağınıklığı/hiperaktivite, hem de depresyon ve anksiyete yakınmalarının belirgin şekilde gerildiği görülmüştür. 

Özellikle NÇG/BH hastalarında gluten tüketmenin depresyon ve/veya anksiyete bulgularını artırdığı pek çok çalışmada tekrar tekrar gösterilmiştir. 

Çölyak ve NÇG/BH olan hastalarda yapılan çalışmalarda bu hastaların beyinlerinin normalden daha uyarılabilir olduğu, daha zor sakinleştiği ve nöbet geçirme/migren gibi yakınmaların çok daha kolay ortaya çıkabildiği biniyor. Bu aşırı uyarılabilirlik halinin de beyin sisine katkıda bulunduğu düşünülüyor. 

Hem çölyak hem de NÇG/BH hastalarında emilim bozukluklarına bağlı pek çok vitamin ve mineral eksiği görülür.

Öneriler:

1. Beyin sisiniz varsa, yediklerinize bir bakın: yakınmaların 1-2 saat öncesi, 12 saat öncesi ve 24 saat öncesini değerlendirin. Her seferinde yakınmaları tetiklemiş olabileceğini düşündüğünüz besinleri yazın. 

2. Besinlerin gluten içerip içermediğini kontrol edin.

3. Gluten içeren besinlerin dokunduğunu/beyin sisinizi artırdığını düşünüyorsanız bir iç hastalıkları veya nöroloji uzmanına muayene olun. Çölyak testlerinizi, vitamin ve mineral düzeylerinizin testlerini yaptırın. 

4. Ardından histamin listelerini kontrol edin, histamin entoleransı da bazen sadece beyin sisi ile kendini gösterebilir.

5. Yeteri kadar su içiyor musunuz? Susuzluk kendini beyin sisi olarak gösterebilir. 

6. Diğer beyin sisi önerileri için buraya bakabilirsiniz. 

Referanslar

1.    Uhde M, Ajamian M, Caio G, De Giorgio R, Indart A, Green PH, Verna EC, Volta U, Alaedini A. Intestinal cell damage and systemic immune activation in individuals reporting sensitivity to wheat in the absence of coeliac disease. Gut. 2016 Dec;65(12):1930-1937. https://gut.bmj.com/content/gutjnl/65/12/1930.full.pdf

2.    Leonard MM, Sapone A, Catassi C, Fasano A. Celiac Disease and Nonceliac Gluten Sensitivity: A Review. JAMA. 2017;318(7):647–656. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28810029/

3.    Barbaro MR, Cremon C, Stanghellini V, Barbara G. Recent advances in understanding non-celiac gluten sensitivity. F1000Res. 2018;7:F1000 Faculty Rev-1631. Published 2018 Oct 11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6182669/

4.    Croall ID, Hoggard N, Aziz I, Hadjivassiliou M, Sanders DS. Brain fog and non-coeliac gluten sensitivity: Proof of concept brain MRI pilot study. PLoS One. 2020 Aug 28;15(8):e0238283. 10.1371/journal.pone.0238283. PMID: 32857796; PMCID: PMC7454984.https://journals.plos.org/plosone/article/file?id=10.1371/journal.pone.0238283&type=printable

5.    Yelland GW. Gluten-induced cognitive impairment (“brain fog”) in coeliac disease. J Gastroenterol Hepatol. 2017 Mar;32 Suppl 1:90-93. doi: 10.1111/jgh.13706. PMID: 28244662. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jgh.13706

6. Makhlouf S, Messelmani M, Zaouali J, Mrissa R. Cognitive impairment in celiac disease and non-celiac gluten sensitivity: review of literature on the main cognitive impairments, the imaging and the effect of gluten free diet. Acta Neurol Belg. 2018 Mar;118(1):21-27. doi: 10.1007/s13760-017-0870-z. Epub 2017 Dec 15. PMID: 29247390. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29247390/

7.    Kristensen VA, Valeur J, Brackmann S, Jahnsen J, Brunborg C, Tveito K. Attention deficit and hyperactivity disorder symptoms respond to gluten-free diet in patients with coeliac disease. Scand J Gastroenterol. 2019 May;54(5):571-576. doi: 10.1080/00365521.2019.1608467. Epub 2019 May 3. PMID: 31050907. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31050907/

8.    Peters SL, Biesiekierski JR, Yelland GW, Muir JG, Gibson PR. Randomised clinical trial: gluten may cause depression in subjects with non-coeliac gluten sensitivity – an exploratory clinical study. Aliment Pharmacol Ther. 2014 May;39(10):1104-12. doi: 10.1111/apt.12730. Epub 2014 Apr 1. PMID: 24689456. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/apt.12730

9.    Pynnönen PA, Isometsä ET, Verkasalo MA, Kähkönen SA, Sipilä I, Savilahti E, Aalberg VA. Gluten-free diet may alleviate depressive and behavioural symptoms in adolescents with coeliac disease: a prospective follow-up case-series study. BMC Psychiatry. 2005 Mar 17;5:14. doi: 10.1186/1471-244X-5-14. PMID: 15774013; PMCID: PMC555756. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC555756/

10. Busby E, Bold J, Fellows L, Rostami K. Mood Disorders and Gluten: It’s Not All in Your Mind! A Systematic Review with Meta-Analysis. Nutrients. 2018;10(11):1708. Published 2018 Nov 8. doi:10.3390/nu10111708 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6266949/

11. Lichtwark IT, Newnham ED, Robinson SR, Shepherd SJ, Hosking P, Gibson PR, Yelland GW. Cognitive impairment in coeliac disease improves on a gluten-free diet and correlates with histological and serological indices of disease severity. Aliment Pharmacol Ther. 2014 Jul;40(2):160-70. doi: 10.1111/apt.12809. Epub 2014 May 28. PMID: 24889390. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/apt.12809

12.  Gilbey, Z.; Bold, J. A Gluten Free Diet in the Management of Epilepsy in People with Coeliac Disease or Gluten Sensitivity. Gastrointest. Disord. 2020, 2, 281-299. https://www.mdpi.com/2624-5647/2/3/26

13.  Pennisi M, Bramanti A, Cantone M, Pennisi G, Bella R, Lanza G. Neurophysiology of the “Celiac Brain”: Disentangling Gut-Brain Connections. Front Neurosci. 2017;11:498. Published 2017 Sep 5. doi:10.3389/fnins.2017.00498 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5591866/

14.  Currie S, Hadjivassiliou M, Clark MJ, Sanders DS, Wilkinson ID, Griffiths PD, Hoggard N. Should we be ‘nervous’ about coeliac disease? Brain abnormalities in patients with coeliac disease referred for neurological opinion. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2012 Dec;83(12):1216-21. doi: 10.1136/jnnp-2012-303281. Epub 2012 Aug 20. PMID: 22906616.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22906616/

15. Schnedl WJ, Lackner S, Enko D, Schenk M, Mangge H, Holasek SJ. Non-celiac gluten sensitivity: people without celiac disease avoiding gluten-is it due to histamine intolerance? Inflamm Res. 2018 Apr;67(4):279-284. doi: 10.1007/s00011-017-1117-4. Epub 2017 Nov 27. PMID: 29181545. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29181545/

16.  Caio, G.; Lungaro, L.; Segata, N.; Guarino, M.; Zoli, G.; Volta, U.; De Giorgio, R. Effect of Gluten-Free Diet on Gut Microbiota Composition in Patients with Celiac Disease and Non-Celiac Gluten/Wheat Sensitivity. Nutrients 2020, 12, 1832. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7353361/