Zor geçen çocukluk, erişkinlikte fibromiyalji ve yaygın kas ağrısına neden oluyor

Fibromiyalji, 3 aydan uzun süren yaygın kas ve vücut ağrıları ile seyreden kronik bir hastalıktır. Kadınlarda daha sık görülür.

Miyofasyal ağrı sendromu olan hastaların tek yakınması yaygın ağrılar ve tetik noktalarken, fibromiyalji hastalarında ağrı yakınmalarına sıklıkla kronik yorgunluk, uyku bozuklukları, beyin sisi, IBS, depresyon, anksiyete, çoklu kimyasal hassasiyet eşlik eder.

Zor bir çocukluk geçirmek, çocukluk çağı travması yaşamak erişkinlikte fibromiyalji riskini belirgin olarak artırıyor.

Fibromiyaljiye neden olan çocukluk çağı travmalarını iki ana başlık altında işleyebiliriz:

1. Prematüre doğum, erken bebeklikte yoğun bakım yatışı, erken çocukluk ve çocuklukta uzun süreli hastalıklar, tedaviler, hastane yatışları ve cerrahiler.
2. Çocukluk çağında psikolojik şiddet ve ihmal, fiziksel şiddet ve ihmal ve cinsel şiddet

Prematür bebeklerin gelişmemiş sinir sistemleri ve yoğun bakımda izlenme sürecinde maruz kaldıkları tıbbi girişimler nedeniyle geç çocukluk ve ergenlikten itibaren bu bebeklerde kronik ağrı ortaya çıkabiliyor.

Bunda pek çok faktör rol oynayabiliyor:

1. Kan almak, damar yolu açmak, nazogastrik sonda takmak, monitorizasyon gibi tıbbi girişimler, ısı değişiklikleri
2. Ses ve parlak ışık travması
3. Anneden ayrı kalmak

Normal doğan bebeklerin, özellikle erken bebeklikte anneden uzun sürelerle ayrı kalması benzer şekilde ağrılara ve anksiyete gelişimine neden oluyor.

Bebeklik ve erken çocuklukta

1. Hastane yatışı
2. Kronik hastalıklar-uzun süren tedaviler
3. Cerrahi girişimler
4. Kanser tedavileri
5. Yanıklar ve yanık tedavileri
6. Ağrı kesici kullanılmadan yapılan sünnetler başlıca travma nedenleri.

Hem prematür hem de diğer tedavi gören çocuklar ağrı oluşturan veya oluşturmayan (saç tarama, dokunma vb) tüm uyaranlara normalden fazla ve uzamış ağrı yanıt verirler. Bu çocukların kan ve beyin omurilik sıvılarında ağrı duyusunu azaltan serotonin ve diğer nörotransmitterler normalden düşüktür.

Ayrıca ağrı ile birlikte sıklıkla beyin sisi ve benzeri bilişsel yakınmalar da daha sık görülür: Konsantrasyon bozukluğu, dikkat kaybı, dikkat eksikliği hiperaktivite, öğrenme güçlükleri, akademik başarıda azalma.

Bu çocuklar akranlarına göre daha kaygılı ve depresyon gelişimine daha yatkındır.

Anneden uzak kalmak fibromiyalji ve beyin sisi dışında, kaygı bozukluklarına, yeme içme bozukluklarına ve madde alkol bağımlılığına zemin hazırlar.

Annenin (veya primer bakım sağlayan kişinin)ilgisiz olması veya bebeğin ihtiyaçlarının farkında olmaması, uzak veya soğuk olması bebeğin stres yanıtlarını bozarak fibromiyalji ve kaygı bozuklarının  ortaya çıkma olasılığını artırır.

Annenin hamilelikte alkol, madde, sigara kullanması beyin dopamin metabolizmasını etkileyerek çocukta kronik ağrıya neden olabilir.

Fibromiyalji hastaların öyküsünde sıklıkla çocukluk çağı travması yer alır.

Bu travmalar:

• Fiziksel şiddet
• Duygusal şiddet
• Duygusal ihmal
• Fiziksel ihmal (yemek/ilaç vermeme, hastayken bakım sağlamama, hastaneye götürmeme vb )
• Cinsel şiddet, taciz, tecavüz
• Ailede alkolik/madde bağımlısı ebeveyn/bakıcı olması
• Ailede hapiste birey olması
• Ailede ruhsal bozukluğu olan (ağır depresyon, bipolar bozukluk, panik atak/kaygı bozukluğu, şizofreni) ebeveyn/bakıcı/birey olması
• Ailede kronik/ağır hastalık olması
• Anne/baba ölümü
• Anne baba ayrılığı
• Erken yaşta fazla sorumluluk verilmesi/yüklenmesi
• Huzursuz ailede büyümek, anne babanın sık/devamlı kavga etmesi, tartışması, birbirlerine sözel/fiziksel şiddet uygulamaları, aile içi uzlaşmaklıklar
• Ebeveynler ile ilişkinin bozuk olması
• Ebeveynlerden korku duymak
• Fakirlik, maddi yetersizlik
• Bakımevinde büyümek

Tüm travmalar sonrasında ortaya çıkan

1. Stres ekseni bozuklukları; strese karşı verilen kortizol yanıtının uygunsuz olması (bazı hastalarda çok yüksek kortizol düzeyleri, bazı hastalarda uygunsuz düzeyde düşük kortizol düzeyleri)
2. Otonom sinir sistemi değişiklikleri (sempatik baskınlık, parasempatik etkinlik azalması, kalp hızı değişkenliğinde azalma)
3. Beyin ak ve gri maddesinde oluşan değişiklikler (beyin yüzey alanında azalma, beyin hacminde küçülme, ak madde lezyonları, derin gri madde kaybı, talamo kortikal bağlantılarda zayıflık, hipokampüs atrofisi, amigdala hipertrofisi)
4. Merkezi ağrı duyarlaşması ve ağrı algısındaki değişiklikler
5. Epigenetik değişiklikler (DNA hipo-hiper metilasyonu, gen ifadesi değişiklikleri)
6. Serotonin, dopamin, opioid metabolizması değişiklikleri
7. Beyin gelişim ve onarımını sağlayan BDNF düzeylerinde düşme
8. Bağışıklık sistemi aktivasyonu ve kronik enflamasyon
9. Bağırsak geçirgenliği ve bağırsak içi canlılarının dengesinin bozulması

Travma öyküsü olan insanlarda sıklıkla görülen uyku bozuklukları ve depresyon, fibromiyalji ağrılarını ve kronik yorgunluk bulgularını artırır. Fiziksel şiddet ve duygusal ihmal sonrası depresyon gelişme riski daha yüksektir.

Travmatize kişilerde ortay çıkan depresyon tedaviye daha dirençlidir, tedavi sonrası yeniden ortaya çıkma olasılığı yüksektir. Çocukluk çağı öyküsü olan kadınlarda menopoz ile depresyon görülme olasılığı daha yüksektir.

Fibromiyalji ile birlikte sık görülen yakınmalardan birisi migrendir.

Tüm çocukluk çağı travmaları, özellikle cinsel travmalar, IBS ve temporomandibüler bozukluklar (diş sıkma, gıcırdatma) gelişimi için önemli risk faktörleridir.

Travmaların diğer bir sonucu yeme içme bozuklukları, tatlı aşerme ve hareketsizlik ile birlikte kilo alma/obezitedir. Fazla yağa dokusu enflamasyonu arttırarak depresyona eğilime ve fibromiyaljinin görülmesine neden olur. Tatlı aşerme veya tıkınırcasına yemek yeme, kısa süreliğine serotonin, dopamin ve adrenalin düzeylerini yükselterek hastaların kendilerini daha iyi hissetmesini sağlar.

COMT (katekol metil transferaz) polimorfizmi olan hastalarda travmalar sonucu dopamin metabolizma bozuklukları, fibromiyalji ve anksiyete gelişme olasılığı daha yüksektir.

*

Kaynaklar

• Artık Ağrımasın
• Beynini Doğru Besle
• Ciccone, D. S., Elliott, D. K., Chandler, H. K., Nayak, S., & Raphael, K. G. (2005). Sexual and Physical Abuse in Women With Fibromyalgia Syndrome: A Test of the Trauma Hypothesis. The Clinical Journal of Pain, 21(5), 378–386.
• Kaleycheva, N., Cullen, A., Evans, R., Harris, T., Nicholson, T., & Chalder, T. (2021). The role of lifetime stressors in adult fibromyalgia: Systematic review and meta-analysis of case-control studies. Psychological Medicine, 51(2), 177-193. doi:10.1017/S0033291720004547
• Kindler LL, Jones KD, Perrin N, Bennett RM. Risk factors predicting the development of widespread pain from chronic back or neck pain. J Pain. 2010 Dec;11(12):1320-8. doi: 10.1016/j.jpain.2010.03.007. Epub 2010 May 21. PMID: 20488762; PMCID: PMC2950865.
• Low LA, Schweinhardt P. Early life adversity as a risk factor for fibromyalgia in later life. Pain Res Treat. 2012;2012:140832. doi: 10.1155/2012/140832. Epub 2011 Oct 12. PMID: 22110940; PMCID: PMC3196867.
• Miró E, Martínez MP, Sánchez AI, Cáliz R. Clinical Manifestations of Trauma Exposure in Fibromyalgia: The Role of Anxiety in the Association Between Posttraumatic Stress Symptoms and Fibromyalgia Status. J Trauma Stress. 2020 Dec;33(6):1082-1092. doi: 10.1002/jts.22550. Epub 2020 Jun 22. PMID: 32567748.
• Coppens E, Van Wambeke P, Morlion B, Weltens N, Giao Ly H, Tack J, Luyten P, Van Oudenhove L. Prevalence and impact of childhood adversities and post-traumatic stress disorder in women with fibromyalgia and chronic widespread pain. Eur J Pain. 2017 Oct;21(9):1582-1590. doi: 10.1002/ejp.1059. Epub 2017 May 24. PMID: 28543929.
• Häuser W, Kosseva M, Üceyler N, Klose P, Sommer C. Emotional, physical, and sexual abuse in fibromyalgia syndrome: a systematic review with meta-analysis. Arthritis Care Res (Hoboken). 2011 Jun;63(6):808-20. doi: 10.1002/acr.20328. PMID: 20722042.
• Anderberg UM, Marteinsdottir I, Theorell T, von Knorring L. The impact of life events in female patients with fibromyalgia and in female healthy controls. Eur Psychiatry. 2000 Aug;15(5):295-301. doi: 10.1016/s0924-9338(00)00397-7. PMID: 10954873.
• Varinen A, Kosunen E, Mattila K, Koskela T, Sumanen M. The relationship between childhood adversities and fibromyalgia in the general population. J Psychosom Res. 2017 Aug;99:137-142. doi: 10.1016/j.jpsychores.2017.06.011. Epub 2017 Jun 16. PMID: 28712419.
• Imbierowicz K, Egle UT. Childhood adversities in patients with fibromyalgia and somatoform pain disorder. Eur J Pain. 2003;7(2):113-9. doi: 10.1016/S1090-3801(02)00072-1. PMID: 12600792.
• Fischer-Grote L, Fössing V, Aigner M, Boeckle M, Fehrmann E. Comorbidities of bladder pain syndrome in the context of the HITOP distress category: a systematic review and meta-analysis. Int Urogynecol J. 2022 Sep;33(9):2335-2356. doi: 10.1007/s00192-022-05129-1. Epub 2022 Mar 9. PMID: 35262767; PMCID: PMC9427913.
• Hughes K, Bellis MA, Hardcastle KA, Sethi D, Butchart A, Mikton C, Jones L, Dunne MP. The effect of multiple adverse childhood experiences on health: a systematic review and meta-analysis. Lancet Public Health. 2017 Aug;2(8):e356-e366. doi: 10.1016/S2468-2667(17)30118-4. Epub 2017 Jul 31. PMID: 29253477.