İrritabl Bağırsak Sendromu (IBS)

(Spastik kolit)

Daha çok orta yaşları kadınları etkileyen fonksiyonel bir bağırsak hastalığıdır; yani hastaların belirgin yakınmalarına rağmen laboratuar, radyolojik ve endoskopik testlerde  belirgin bulguya rastlanmaz. IBS’de merkezi sinir sistemi ve sindirim sistemi arasındaki iletişimde problem vardır. Sindirim sistemi hem iç, hem de dış uyaranlara abartılı tepkiler vermektedir. 

Hastalar;

• İshal
• Kabızlık
• İshal-kabızlık atakları 
• Karın ağrısı 
• Yemeklerden sonra karına kramp girmesi
• Tuvalete gitme sonrasında karın ağrısında rahatlama
• Gaz 
• Şişkinlik 
• Dışkı yapısında değişiklikler
• Karın şişliğinden şikayet ederler. 

Bulguların ortaya çıkmasına neden olan pek çok faktör vardır ve bu faktörlerin birkaçı genellikle bir arada bulunur:

• Genetik yatkınlık
• Beyin-bağırsak ekseni değişiklikleri
• HPA ekseni (hipotalamo-pitüiter-adrenal eksen) değişiklikleri
• Bağırsak yüzeyinin aşırı hassasiyeti
• Bağışıklık sistemi değişiklikleri
• Artmış bağırsak geçirgenliği
• Mikrobiyom değişikliği
• SİBO ( ince bağırsakta aşırı bakteri üremesi)
• Geçirilen bağırsak enfeksiyonları
• Psikolojik yatkınlık
• Çocukluk çağı travması geçirmiş olmak
• Stres
• Besin entoleransı
• FODMAP hassasiyeti
• Buğday hassasiyeti
• Non çölyak gluten hassasiyeti
• Besin alerjisi

Bağırsak kaslarının ritmik hareketlerinin kaybı ve normal uyaranlara verdiği şiddetli tepkiler nedeniyle bağırsakta spazm görülür. Yakınmalar hastaların üçte birinde yemek yedikten 15 dakika, yüzde 93’ünde yemek yedikten sonraki 3 saat içinde görülür. 

Alınan besinlerin 4 yolla bulguları ortaya çıkardığı düşünülmektedir: 

1. Bağırsak geçirgenliğinde artış yaparak
2. Bağışıklık sistemini ve mast hücrelerini uyararak
3. Bağırsak içi gaz oluşumuna neden olarak bağırsak çeperini gererek 
4. Besinlerin içerisinde doğal olarak bulunan veya katkı maddesi olarak eklenen, salisilat, amin, benzoat ve glutamat gibi kimyasalların etkileri nedeniyle 

IBS bulgularına en çok neden olan besin maddelerinden birisi buğdaydır. Buğdayın yapısını oluşturan proteinler (başta gluten olmak üzere tüm proteinler) ve karbonhidratların (fruktan ve FODMAP) bu etkiye neden olduğu düşünülmektedir. 

Buğdayın içinde gluten dışında başka proteinler de bulunmaktadır. Bunlardan amilaz tripsin inhibitörleri doğumsal bağışıklık sistemini en çok uyaran proteinlerdendir. Diğeri, buğday rüşeymi agglütinini, bağırsak çeperindeki koruyucu epitel hücrelere zarar verebilme özelliğine sahiptir. 

Buğday proteinlerine hassasiyeti olan IBS hastalarının bir bölümü, süt, maya, soya ve bakliyat proteinlerine de hassas olabilir. 

IBS en çok 30-50 yaş arası kadınlarda görülmektedir. Kadınlarda neden daha çok görüldüğü henüz aydınlatılamamıştır. Hormonların bu farktan sorumlu olabileceği, ayrıca kadınların büyüme çağında daha çok fiziksel, cinsel ve duygusal travmaya maruz kalması nedeniyle daha yatkın olabilecekleri düşünülmektedir. 

Çocukluk çağı travması geçirmek, özellikle duygusal şiddet ve ihmale maruz kalmak ve cinsel tacize uğramak IBS için önemli risk faktörleridir. Bu hastalarda IBS bulgularına genellikle; bastırılmış öfke, yeme bozuklukları, kronik ağrı hastalıkları, anksiyete ve depresyon eşlik eder. Travmaların HPA ekseni bozarak artmış bağırsak geçirgenliğine neden olduğu düşünülmektedir. Hem artmış bağırsak geçirgenliği hem de eşlik eden depresyon düşük dereceli enflamasyona neden olur. 

Artmış bağırsak geçirgenliği nedeniyle oluşan IgG antikorların histamin üzerinden IBS bulgularını artırdığı düşünülmektedir. IgG antikoru oluşmuş yiyecekleri kesen hastaların bulgularında belirgin düzelme görülür. 

Günlük alınan karbonhidrat miktarı çok düşük olan hastaların hem İBS hem de iyilik hallerinde belirgin düzelme görülür. 

IBS nadiren tek başına görülür, sıklıkla başka hastalıklarla birlikte seyreder:

• Anksiyete
• Depresyon
• Migren
• Fibromiyalji
• Kronik yorgunluk sendromu
• Uyku bozuklukları
• Alerji
• Astım
• Atopik hastalıklar
• Gastroözöfajiyal reflü
• Hazımsızlık
• Pelvik ağrı
• Erektil disfonksiyon
• İnterstisyel sistit
• Non çölyak gluten hassasiyeti
• Çölyak hastalığı
• Besin alerjisi

Özellikle ishal veya ishal/kabız atakları ile seyreden İBS hastalarında % 4 oranında çölyak hastalığı bulunabilmektedir. 

Genetik alt yapısı uygun kimselerde hiç yakınma yokken, ağır bir stres veya gastrointestinal enfeksiyon sonrası IBS bulguları ortaya çıkabilir. Enfektif gastroenterit, özellikle giyardia enfeksiyonu geçiren hastalarda 3 sene içinde %4-31 oranında İBS gelişebilir. Gastroenterit geçirdiğinde stresli veya depresif olan hastaların hastalık geliştirme riskleri daha yüksektir. 

IBS hastası olmak Parkinson hastalığı, demans ve alerji/astım riskini artırır. 

Hastaların yakınmalarını en çok artıran yiyecekler: 

• Buğday ve buğday ürünleri (Durum buğday en çok, siyez buğdayı en az)
• İnek sütü ve ürünleri
• Diğer sütler ve ürünleri
• Domates
• Lahana
• Baklagiller
• Soğan, sarımsak, pırasa
• Yumurta
• İşlenmiş et
• Balık
• Kabuklu deniz ürünleri
• Elma, şeftali, portakal
• Kızarmış yiyecekler
• Tütsülenmiş yiyecekler
• Besin katkı maddeleri
• Ceviz
• Fındık
• Çikolata
• Alkollü ürünler
• Kafein ve kafeinli ürünler
• Yüksek miktarda amin içeren yiyecekler( ton balığı, salam, peynir, şarap, bira)
• Histamin salınmasına neden olan yiyecekler (fermente yiyecekler, domates, ıspanak, inek sütü, şarap, bira)

IBS hastası olduğumu düşünüyorum, ne yapmalıyım?

1. Bir gastroenteroloji uzmanına muayene olun. Uygun görülürse kolonoskopi, endoskopi, çölyak araştırması ve diğer testleri yaptırın. 
2. Depresyon/anksiyeteniz varsa profesyonel yardım alın
3. Artmış bağırsak geçirgenliğine dikkat edin
4. Uykunuza özen gösterin, uyku hijyenine dikkat edin. Bulgularınız devam ederse bir uyku hastalıkları uzmanına başvurun. 
5. Buğdaysız, glutensiz, süt ürünsüz ve FODMAP’tan fakir beslenin
6. Egzersiz yapın, her gün en az yarım saat yürüyün
7. Yoga ve meditasyon yapın
8. Prebiyotik/probiyotik takviye kullanın
9. Uyku probleminiz devam ediyorsa, doktorunuza danışarak melatonin kullanabilirsiniz. Melatoninin hastaların karın ağrısına da iyi gelir
10. İşlenmiş/katkı maddeli/paketlenmiş besin tüketmeyin
11. Alkol tüketimin azaltın
12. Sigara kullanmayın
13. Yakınmaların devamı halinde IgG besin entolerans testi ve LTT tip IV alerji testi yaptırın.