Bugün hasta olmanızın nedeni çocukluğunuzda gizli olabilir mi?

Tags

Zor bir çocukluk geçirmek erişkinlikteki pek çok hastalığın gelişimine zemin hazırlayabiliyor.

İçinde yaşarken size normal gelen ama aslında hiç de normal olmayan durumlar

Özellikle 10 yaş öncesi yaşananalar daha derin izler bırakır. Bunun nedeni 9-10 yaşından itibaren beynimizin gelişimini önemli ölçüde tamamlaması, ve beyin yolakları oluşurken, yeni yolaklar yapılırken daha fazla etkilenmeleri.

Ben hastalarıma çocukluğunuzda sizi üzen bir şey oldu mu diye sorduğum zaman ancak çok büyük olayları hatırlıyorlar. Ancak en az büyük travmalar kadar etkili olan bir etmen günlük, ‘küçük ölçekli’ travmalar. Bir metal parçasını defalarca eğip büktükten sonra önce çatlaması sonra kırılması gibi bu daha önemsiz görünen travmalar zaman içinde büyük travmalar kadar hasar bırakır. Bir de tabii bir kaç çeşit travmayı devamlı yaşayan çocuklar var. Bir çocuk ne kadar kadar sık veya ne kadar değişik türde travma yaşarsa o denli erişkinlikte hasta olma olasılığı artıyor.

Yaşanan üzüntüler ve stresler pek çok etki ile beraber kalp hızı değişkenliğini azaltır. Yüksek stres hormonları nedeniyle ortaya çıkan sempatik sinir baskınlığı, bizi dinlendiren ve iyileştiren parasempatik sistemimizin devreye girmesine engel olur. Bu uzun vadede yorgunluğa, yüksek kortizol düzeyleri nedeniyle kilo alma ve otoimmün hastalıkların gelişimine neden olur.

Aşağıdaki soruların bir kısmını Dr Fellitti ve arkadaşlarının yayınlarından ilk kitabım Beynini Doğru Besle için derlemiştim. Yıllar içerisinde başka sorular da ekledim. Bu sorular için bilimsel geçerlilik çalışması yapmadığım için bir belirleyecilikleri yok, ama size bazı normal zannedilen davranışların normal olmadığını görmenizi sağlayacak. Normal olmayan davranış şekilleri, şiddet ve tacizi ise hepimiz biliyoruz, ama bazen onları da hafife alma temayülü olabiliyor, özellikle yapanlar tarafından L

Duygusal şiddet/ihmal, ayrılık travması:

Büyürken kendinizi değersiz ve önemsiz hissettirildiğiniz oldu mu?
Büyürken kendinizi görünmez hissettirildiğiniz oldu mu?
Anlattıklarınızın ciddiye alınmadığı, geçiştirildiği oldu mu?
Siz büyürken size bağırılır mıydı?
Siz büyürken size hakaret edilir miydi?
Siz büyürken sizi tehdit eden oldu mu?
Siz büyürken size küfür edilir miydi?
Dayakla tehdit edildiğiniz oldu mu?
Siz büyürken evden atılmakla tehdit edilir miydiniz?
Sizi yetiştirenler, akrabalarınız, akranlarınız veya öğretmenleriniz tarafından zorbalığa maruz kaldınız mı?
Siz büyürken uygunsuz, devamlı veya aşırı eleştiri yapılır mıydı?
Sizi yetiştirenler sizinle alay eder miydi?
Küçümsenir miydiniz?
Sizi aşağılarlar mıydı?
Çocukluğunuzda istenmediğinizi hissettiniz mi?
Büyürken kendinizi değersiz hissettiniz mi?
Siz büyürken ‘işe yaramaz’ olduğunuz söylenir miydi?
Evdeki problemler nedeniyle suçlandığınız oldu mu?
Sizi haksız yere yargıladılar mı?
Haksız yere ceza verildi mi?
Basit çocukluk hatalarına aşırı cezalar verilir miydi?
Kardeşlerinizin hastalıkları ile ilgili suçlandığınız oldu mu?
Kendinizi günah keçisi gibi hissettiniz mi?
Sorularınıza yanıt verilmediği oldu mu?
Aile aktivitelerinin dışında bırakıldığınız oldu mu?
Size uygun olmayan veya yaralayıcı isimlerle seslenildiği oldu mu?
Size bakan kimseler tarafından zekanızla veya görünüşünüzle (veya başka bir özelliğinizle) alay edildi mi?
Yaşınızla uyumlu olmayacak şekilde ebeveynlerinize veya kardeşlerinize bakmak zorunda kaldınız mı, ev işlerinde mantıksız beklentilere cevap vermeye çalıştınız mı?
Bir anı diğerine uymayan dengesiz ebeveynlerle büyüdünüz mü?
Küçük yaşta annenizi kaybettiniz mi?
Küçük yaşta babanızı kaybettiniz mi?
Küçük yaşta size bakan büyüklerinizi kaybettiniz mi?
Anne veya babanızla ölümlerinden önce vedalaşabildiniz mi?
Siz büyürken yakınlarınız tarafından terk edildiniz mi?
Siz büyürken sizi ölümle tehdit eden oldu mu?
Anne-babanız ayrı veya boşanmış mıydı?
Ailenizin imkanları olduğu halde okul dışı aktivitelere katılmanız engellendi mi?
10 yaşından önce evde tek başına uzun saatler geçirdiniz mi?
Aileniz arkadaşlarınız önünde sizinle alay etti mi?
Arkadaşlarınızla görüşmeniz düzenli olarak engellendi mi?
Uzun sürelerle odanıza kapatılır mıydınız?
Odanıza kilitlenir miydiniz?
Arkadaşlarınızla oyun oynamanız engellenir miydi?
Şans oyunları oynamaya özendirildiniz mi?
Küçük yaşta alkol içmeye özendirildiniz mi?
Uyuşturucu madde kullanmaya özendirildiniz mi?
Zorbalık yapmaya özendirildiniz mi?
Hayvanlara zarar vermeye özendirildiniz mi?
Yaşınızdan beklenmeyecek sorumluluklar verildi mi?
Aileden birinin bakımını üstlendiniz mi?
Ailenizin imkanları olduğu halde kazandığınız okul veya takımlara gönderilmediğiniz oldu mu?
İstemediğiniz bir kişi ile evlenmeye zorlandınız mı?

Fiziksel şiddet:

Siz büyürken size tokat atılır mıydı?
Siz büyürken sizi hiç tekmelediler mi?
Siz büyürken size yumruk atıldı mı?
Siz büyürken dayak yediniz mi?
Siz büyürken evden atıldınız mı?

Fiziksel ihmal:

Gidebilecek koşullar olmasına rağmen okula gönderilmediğiniz oldu mu?
Ailenizin imkanları olduğu halde hastalandığınızda doktora veya hastaneye götürülmediğiniz oldu mu?
Ebeveynlerinizin –size verebilecekken- yemek vermediği zamanlar oldu mu?

Bozuk aile dinamikleri:

Siz büyürken evdekilerden birine bağırılır mıydı?
Siz büyürken evdekilerden birine hakaret edilir miydi?
Siz büyürken evdekilerden birine küfür edilir miydi?
Siz büyürken evdekilerden birine tokat atılır mıydı?
Siz büyürken evdekilerden biri tekmelenir miydi?
Siz büyürken evdekilerden birine yumruk atılır mıydı?
Siz büyürken evdekilerden biri dayak yer miydi?
Siz büyürken evdekilerden birine cisimlerle (sopa, ağır cisim, kemer) vurulur muydu?
Ebeveynlerinizden biri veya ikisi sizinle ilgilenemeyecek kadar alkol alır mıydı?
Beraber yaşadığınız büyükler içerisinde hapse giren var mıydı?
Beraber yaşadığınız büyükler içerisinde intihara teşebbüs eden veya intihar eden büyük var mıydı?
Beraber yaşadığınız büyükler içerisinde depresyonu olanlar var mıydı?

Cinsel şiddet:

Siz büyürken size istemediğiniz şekilde dokunan oldu mu?
Siz büyürken size istemediğiniz şekilde sarılan oldu mu?
Siz büyürken sizden büyük bir kimse istemediğiniz bir şekilde vücuduna dokunmanızı istedi mi?
Siz büyürken sizden büyük bir kimse istemediğiniz halde oral cinsel ilişkiye girmenizi istedi mi?
Siz büyürken sizden büyük bir kimse istemediğiniz halde anal cinsel ilişkiye girmenizi istedi mi?
Siz büyürken sizden büyük bir kimse istemediğiniz halde vajinal ilişkiye girmenizi istedi mi?
İstemediğiniz halde başkalarının cinsel aktivitelerini izlemek zorunda bırakıldınız mı?
Porno içerikli film/internet sitesine bakmaya zorlandınız mı?

Akran zorbalığı:

Siz büyürken okulda veya mahallede size zorbalık yapıldı mı?
Siz büyürken akranlarınız tarafından tekmelendiniz mi?
Siz büyürken akranlarınız tarafından karanlık veya çıkamayacağınız bir odaya kilitlendiniz mi?
Siz büyürken akranlarınız tarafından milliyetiniz nedeniyle alay edildi mi?
Siz büyürken akranlarınız tarafından size cinsel içerikli şakalar yapıldı mı?
Siz büyürken akranlarınızın sizi bilerek oyuna almadığı oldu mu?
Siz büyürken akranlarınız tarafından özellikle partilere veya aktivitelere çağrılmadığınız oldu mu?
Büyürken akranlarınız saçlarınızın görünümü ile alay ettiler mi?
Siz büyürken akranlarınız vücudunuzla alay ettiler mi?

Toplumsal şiddet, terör, savaş:

Siz büyürken birisinin birisini öldürdüğüne şahit oldunuz mu?
Siz büyürken birisinin birisini dövdüğünü gördünüz mü?
Siz büyürken birisinin birisini bıçakladığını gördünüz mü?
Siz büyürken birisinin birisini ateşli silahla vurduğunu gördünüz mü?
Siz büyürken birisinin birisini tehdit ettiğini gördünüz mü?
Siz büyürken savaş nedeniyle eviniz yıkıldı mı?
Savaş nedeniyle evinizi ve ülkenizi terk etmek zorunda kaldınız mı? Göçe zorlandınız mı?
Siz büyürken terör nedeniyle eviniz yıkıldı veya zarar gördü mü?
Siz büyürken güvenlik güçlerinden şiddet gördünüz mü?
Siz büyürken çete veya mafyadan şiddet gördünüz mü?
Siz büyürken güvenlik güçleri ailenizden kimseyi öldürdü mü?
Siz büyürken çeteler veya mafya ailenizden kimseyi öldürdü mü?
Dini inancınız nedeniyle şiddet gördünüz mü? Alay edildiniz mi?
Dini inancınızı saklama ihtiyacı hissettiniz mi?
Sizi yetiştirenden haksız yere yargılanan, cezalandırılan, sürülen, hapse atılan oldu mu?

Diğer travmalar:

Hastane yatışı veya uzun süre yatakta yatışı gerektiren ağır/kronik hastalıklar, çocukluk çağı kanser ve tedavileri, yanıkları
Trafik kazaları
Doğal Afetler ve sonuçları

Erişkinlikte travmalar:

Eşten duygusal, fiziksel veya cinsel şiddet görmek
Paraya sahip olan kişinin parası olması veya maddi imkanları olmasına rağmen vermemesi, maddi zorluk çekmek
Eşin, çocuklara duygusal, fiziksel veya cinsel şiddet uygulaması
Aldatılmak
Nedensiz terk edilmek
İş yerinde zorbalığa, mobbinge maruz kalmak
İşyerinde çalışmaların karşılığını alamamak
İş yerinde değer verilmemek
İş arkadaşlarının önünde bağırılmak, aşağılanmak, haksız yere eleştirilmek
İş yerinde adam kayırılması
Yönetici veya iş sahiplerinin cinsel tacizi

Kaynaklar:

Beynini Doğru Besle
Felitti VJ, Anda RF, Nordenberg D, Williamson DF, Spitz AM, Edwards V, Koss MP, Marks JS. Relationship of childhood abuse and household dysfunction to many of the leading causes of death in adults. The Adverse Childhood Experiences (ACE) Study. Am J Prev Med. 1998 May;14(4):245-58. doi: 10.1016/s0749-3797(98)00017-8. PMID: 9635069.
Felitti VJ. The Relation Between Adverse Childhood Experiences and Adult Health: Turning Gold into Lead. Perm J. 2002;6(1):44-47. doi:10.7812/TPP/02.994