Çocukluk çağı travmaları ve damar sağlığı

Çocukluk çağı travmaları, erişkinlikte pek çok psikolojik rahatsızlık ile birlikte kalp damar ve beyin damar hastalıklarına neden oluyor.

Zor bir çocukluk geçiren hastalarda koroner arter hastalığı, damar sertleşmesi (ateroskleroz) ve yüksek tansiyon görülme sıklığı, travma yaşamamış kimselere göre belirgin olarak artıyor.

Çocukluk çağı travmalarının sempatik sinir sitemini daha aktif hale getirerek ve damar cidarı endotel hücrelerine zarar vererek hem kalp hem de beyin damarlarına zarar veriyor.

Çocukluk çağında, özellikle ilk senelerde uzamış stres yaşamak bu bağlamda 3 temel değişikliğe yol açıyor:

• Çevresel stres kaynaklarına verilen yapıcı/adaptif/esnek yanıt (plastisite) bozuluyor
• Stres karşısında daha aktif ve şiddetli, sempatik sistem baskınlığında yanıtlar veriliyor (stres hormonu kortizol düzeylerinde artış ile birlikte)
• Beynin yapısı ve bağlantılarında değişiklikler oluşuyor.

Beyin özellikle stresli zamanlarda kalp damar fonksiyonlarını etkileyebiliyor: bunu en iyi heyecanlandığımızda kalbimizin daha hızlı çarpmasından veya sinirlendiğimizde tansiyonumuzun çıkmasından biliyoruz.

Beynin muhakeme, soğukkanlılık ve sükûnet merkezi, en önde yer alan (göz kürelerinin üstünde) frontal bölge. Frontal bölgenin iç (medial) kısmı duyguları düzenliyor. Stres karşısında verilen kalp damar yanıtını belirleyen iç frontal bölge (medial prefrontal korteks); stres anında amigdala ve diğer limbik sistem organları ile iletişime geçerek otonom sinir sistemi, özellikle sempatik sistem aktivasyonuna neden oluyor. Tüm bunlar kalp hızı, tansiyon düzeyleri ve damar direncinde artışa neden oluyor.

Aynı zamanda stresin yarattığı damar daralması prefrontal bölge kan akımında ve kanlanmasında azalmaya neden olarak soğukkanlılık kaybı ve amigdalalarda artmış aktivasyon ile tepkisellikte artış, depresyon ve kaygı bozukluğuna zemin hazırlıyor.

Damar daralması (vazokonstriksiyon) miktarı arttıkça beyn damar veya kalp damar hastalığına yakalanma riski artıyor

Herhangi bir metabolik bozukluğu ve kilo sorunu olmayan 45 erişkin hastada yapılan bir değerlendirmede çocukluğunda 1 veya daha fazla travma tarif eden hastaların

• Beyin, özellikle frontal bölge oksijenlenme miktarı düşük
• Beyin kan akımı azalmış
• Beyin ak madde (özellikle korpus kallosum) hacminde azalma
• Medial frontal beyin korteksi aktivasyonu azalmış (etkinliği azalmış)
• Limbik sistem, özellikle panik merkezleri amigdalalarda aktivasyon artışı ve büyüme
• Sempatik yanıt belirteçlerinde artış
• Kol ve bacaklardaki (periferik) dolaşım direnci artmış
• Damar cidarları normale kıyasla kalınlaşmış ve sertleşmiş bulunmuştur.

Travma miktarı arttıkça bu bulguların şiddeti (ağırlığı) da artmaktadır.

Beyin prefrontal bölgesinde kanlanma/aktivasyon azalmasına neden olan diğer bir çocukluk çağı etkeni de düşük sosyoekonomik düzey ve fakirliktir.

Bu çalışma öncesinde koroner arter hastalığı olan hastalarda medial prefrontal korteks aktivasyonunun yeterli olmadığı gösterilmişti.

Bunların yanında yine sempatik baskınlık artışına bağlı olarak, travmatik bir çocukluk geçirmiş erişkinlerin kalp hızı değişkenliklerinin düşük ve stres karşısında verilen yanıtın anormal olduğu biliniyordu.

Başka çalışmalarda çocukluk çağı travmalarının uyku kalitesini bozduğu gösterilmişti. Uykusuzluk da metabolik sendroma yol açarak ve sempatik baskınlığı artırarak ikinci bir koldan hem beyin damar hem de kalp damar hastalıklarının riskini artırır.

Çocukluk çağı travmaları sonrasında yeme içme bozuklukları özellikle kilo alma/obeziteye eğilim sık görülmektedir. Metabolik sendrom ve insülin direncindeki artış ile birlikte fazla kilolar tek başına kalp damar hastalığı riskini artırabilir.

Çocukluk çağı travması indeksi yüksek olan yetişkinlerin hem kendine bakımları hem de düzenlenen tedavilere uyumlarının düşük olduğu bilinmektedir. Travmaların bir diğer sonucu da yeme içme bozuklukları ile birlikte sigara, alkol ve madde kullanım riskinin normale göre belirgin şekilde artmış olmasıdır.

Fiziksel, duygusal ve cinsel şiddet ile birlikte anne baba anlaşmazlığı/sık kavga etmeleri, anne baba ayrılığı/boşanması, anne baba ölümü, ilk yaşlarını anneden/aileden uzak yaşama ve sık ev/şehir değiştirme de çocukta travmatik yanıta neden olabilir.

Çocukluk çağı travmalarının erişkinlikteki diğer sonuçları için buraya bakabilirsiniz.

Çocukluk çağı travmaları ve migren ilişkisi üzerine daha fazla bilgiyi kitabım Beynini Doğru Besle’de bulabilirsiniz.

Bu çalışmaların ışığında medial prefrontal bölge aktivitesini artıran ve/veya sempatik baskınlığı azaltan tüm girişimler kalp damar ve beyin damar hastalıkları riskini azaltır, tedavi yanıtını artırır.

Bunlar:

1. Meditasyon yapmak
2. Nefes çalışmaları yapmak (Artık Ağrımasın kitabının sonunda ve burada bulabilirsiniz)
3. Farkındalık temelli bilişsel terapi
4. Yoga ve yoga yapmak
5. Düzenli egzersiz yapmaktır.

Kaynaklar:

1. Rodriguez-Miguelez P, Looney J, Blackburn M, Thomas J, Pollock JS, Harris RA. The Link Between Childhood Adversity and Cardiovascular Disease Risk: Role of Cerebral and Systemic Vasculature. Function (Oxf). 2022 May 26;3(4):zqac029. doi: 10.1093/function/zqac029. PMID: 35774591; PMCID: PMC9228651.
2. https://jamanetwork.com/journals/jamacardiology/article-abstract/2773390
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4941633/