Tiroid hormonları, sinir sistemi, beyin, bağışıklık sistemi ve nöropsikiyatrik bulgular

Tiroid bezi, boynun ve boğazın ön kısmında yer alan, tiroid hormonları T3 ve T4 hormonlarını sentezleyip salgılayan bir bezdir.

Beyinde salgılanan hormonlar -TRH ve TSH- vasıtası ile beyin, tiroid bezinin çalışma düzeyine karar verir. Tiroid bezi az ya da fazla çalıştığında ise beyin TSH salgısının azaltıp artırarak kandaki tiroid hormon düzeylerinin stabil kalmasını sağlar.

Salgılanan TRH, TSH düzeylerini denetler. TSH ise tiroid bezinden ne kadar T3 ve T4 homonu salgılanacağına. T4 hormonu inaktif, T3 haline geldiğinde aktif olur. Kanda bulunan tiroid hormonlarının %0.1-0.3’ü serbest haldedir.

Tiroid hormonları

1. Tüm hücrelerin metabolik aktivitesini
2. Anne karnında bebeğin sinir sisteminin gelişimi (nöronların çoğalması, göçü, farklılaşması ve myelinizasyonu)
3. Bebeğin doğum sonrasından 2 yaşına kadar beyin gelişimi
4. Beyin normal çalışması, hafıza, veri kaydetme ve öğrenme üzerine
5. Sinaptik plastisite üzerine
6. Mitokondrilerin çalışması/fonksiyonları/gen ekspresyonu
7. İskelet sistemi
8. A vitamini sentezi
9. Vücut sıcaklığının ayarlanması üzerine etkilidir.

Konjenital hipotiroidizmle doğan bebeklere 3. Aydan önce tanı konulmazsa IQ’ları 76’larda kalır.

Ağır iyot eksikliği sonucu ağır hipotiroidi gelişen bebeklerde kretenizm görülür: ileri düzeyde zeka geriliği ile birlikte sağırlık, yapısal bozukluklar ve dilde büyüme görülür. Hamileliğin ilk 3 ayında iyot takviyesi yapılması bu tablonun ortaya çıkmasına engel olur; iyot takviyesi 6. Ayın sonuna bırakılırsa işe yaramaz. Türkiye’de hamilelerin sadece 4’te birinde iyot düzeyleri yeterlidir, yarısında hafif-orta düzeyde düşük, geri kalan dörtte birinde iyot düzeyleri çok düşüktür. Yeni doğanların %50’sinde iyot düzeyleri düşük çıkmaktadır.

Hamilelikte düşük tiroid hormon düzeyleri ile birlikte tiroid peroksidaz antikorları pozitif olan annelerin bebeklerinin de IQ’ları beklenenden düşük olur.

---

Ergenlik ve erişkinlikte görülen tiroid bezi hastalıkları 3 duruma neden olabilir:

1. Hipotiroidi: Tiroid bezinin az çalışması sonucu TSH değerlerinde yükselme, T3 ve T4 değerlerinde düşme
2. Hipertiroidi: Tiroid bezinin fazla çalışması sonucu TSH değerlerinde düşme, T3 ve T4 değerlerinde yükselme
3. Ötiroidi: TSH ve T3/T4 değerlerinin normal sınırlarda yer alması.

---

Tiroid bezi hastalıklarının başlıcaları:

1. Otoimmün tiroid hastalıkları :
   • Hashimoto hastalığı: Tiroid bezi enzimleri (anti tiroglobulin ve anti tiroperoksidaz) veya dokusuna karşı antikor gelişimi sonucu tiroid bezinde büyüme/nodül oluşumu ve fonksiyonlarında bozulma olur; ilerleyen durumlarda tiroid hücrelerinin ölümü ile tiroid bezinde işlev kaybı ve küçülme olur.  Hastalarda çoğunlukla hipotiroidi saptanır, ancak hipertiroidi veya ötiroidi de görülebilir. Toplumun yaklaşık % 5’inde görülür, sıklığı giderek artmaktadır. 45-65 yaş arası kadınlarda sıklığı en yüksektir.
   • Graves hastalığı (zehirli guatr): Tiroid reseptörlerine karşı antikorlar olan bu hastalık, hipertiroidi ile seyreder. En önemli bulgularından birisi hastaların gözlerindeki büyümedir. Kadınlarda daha sık görülür, pek çok otoimmün hastalık ile beraber seyreder.
2. Multinodüler guatr
3. Tiroid kanserleri

Hipotiroidi sonucu metabolizma yavaşlar. Hipotiroidi sonucu görülen bulgular/yakınmalar/tablolar:

1. Kilo alma/kilo verememe
2. Saç dökülmesi
3. Halsizlik, çabuk yorulma, kronik yorgunluk
4. Ciltte kuruma
5. Soğuğa tahammülsüzlük
6. Göz kapaklarında, ellerde ve ayaklarda ödem
7. Deride kalınlaşma
8. Tırnaklarda kırılma
9. Az terleme
10. Ses kısıklığı
11. Kabızlık
12. Adet düzensizliği
13. Boyunda şişlik (guatr)
14. Kalp hızında yavaşlama
15. Egzersiz ile nefes darlığı
16. Kolesterol ve kötü kolesterol seviyelerinde artış
17. Nörolojik ve psikolojik yakınmalar.

---

Hipotiroidi sonucu görülen nöropsikiyatrik bulgular/tablolar ise şunlardır:

1. Beyin sisi: Unutkanlık, dikkat dağınıklığı, kelime bulma güçlüğü, bilişsel fonksiyonlarda yavaşlama görülebilir. Gençlerde ve öğrencilerde öğrenme güçlüğü ve okul başarısızlığı olarak kendini gösterebilir. Hipotiroidi tedavisi sonrasında beyin sisi bulgularının pek çoğunda belirgin düzelme görülür. TSH düzeyleri normal olan Hashimoto hastalarının bile düşünmelerinin daha yavaş olduğu, aritmetik testlerde daha fazla hata yaptıkları görülmüştür. Hipotiroidisi olan hastaların beyin MR’larında beyinde küçülme saptanabilir.
2. Depresyon ve yaşam enerjisinde azalma: Depresif hipotiroidi hastalarında tiroid hormon tedavisi beyin serotonin düzeylerini artırarak depresyon bulgularının gerilemesine katkıda bulunur.
3. Baş ağrısı: Özellikle Hashimoto hastalığı olan hastalarda migren ve gerilim tip baş ağrısı sıklığı toplum sıklığından yüksektir. Bu durum orta yaş ve üzeri kadınlarda daha belirgindir.
4. Uykuya eğilim
5. Hareketlerde yavaşlama
6. Kaygı bozuklukları
7. Polinöropati ve sinir basıları: Hipotiroidi hastalarında cilt altı dokudaki değişiklikler ve ödemin sinirler üzerinde yaptığı bası, metabolik sendrom ve kardiyovasküler değişiklikler sinirlerin beslenmesini etkileyerek harabiyete neden olur. Kilolu ve/veya diyabeti/insülin direnci olan hastalarda bu bulgular çok daha belirgindir.

• Hastalarda
  • Ellerde ayaklarda uyuşma
  • Geceleri ellerde uyuşma
  • Klavye kullanırken ellerde uyuşma
  • Karıncalanma
  • İğnelenme
  • Ayaklarda yanma
  • Geceleri artan hassasiyet (ayaklara çarşaf değmesinin rahatsız etmesi)
  • İlerleyen durumlarda ayaklarda, bacaklarda, ellerde güçsüzlük, beceri kaybı; boyun kaslarında güçsüzlük

• En sık görülen durumlar
  • Karpal tünel sendromu
  • Dirsekte ulnar sinir sıkışması
  • His taşıyan duysal sinirleri etkileyen harabiyet (duysal nöropati)
  • Hareket sağlayan liflerde harabiyet (motor nöropati)
  • Otonomik lifleri etkileyen otonom nöropati/küçük lif nöropatisi

Tedaviye rağmen bulgular kalıcı olabilir.

8. Kranyal sinir tutulumu: Beyin sapından çıkıp tüm yüzün hissi ve hareketini sağlayan sinirlere kranyal sinirler denir. Hipotiroidi hastalarında göz sinirinin etkilenmesi sonucu bulanık görme, görme keskinliğinde azalma; işitme ve denge sinirinin etkilenmesi sonucunda işitme azlığı/kaybı, kulaklarda çınlama, baş dönmesi ve yürürken dengesizlik görülebilir.
9. Kaslarda kramp
10. Miyopati, kas güçsüzlüğü: En çok uzuvları gövdeye bağlayan kaslar etkilenir: hastalar saç tararken, tıraş olurken, merdiven çıkarken ve sandalyeden kalkarken sorun yaşarlar, kolay yorulur veya yapamazlar. Kendilerini normale göre sertleşmiş ve tutuk hissederler. Var olan oksidatif stresin kas tutulumu bulgularını artırdığı düşünülmektedir.
11. Alzheimer benzeri demans, ileri düzeyde unutkanlık: Ailevi Alzheimer yatkınlığı olan aile üyelerinin %40’ında otoimmün tiroid hastalığı saptanır. Tiroid hormonlarının metabolizma ve oksidatif stres üzerindeki etkileri nedeniyle de da oksidatif stresi artırarak beyindeki nörodejenerasyona katkıda bulunduğu düşünülmektedir. Down hastalarında sıklıkla Alzheimer hastalığı ve tiroid fonksiyon bozukluğu görülmesi genetik yatkınlığa bağlanmaktadır (21. Kromozomun kodladığı amiloid protein öncü proteini nedeniyle).
12. Streoide yanıtlı ensefalopati.
13. Miksödem koması: Ağır hipotiroidi olan hastalarda enfeksiyon, travma veya soğukta kalma sonucu vücut sıcaklığında ve kan basıncında düşme sonrasında bilinç kaybı ve koma gelişebilir.

---

Hipertiroidi sonucu görülen yakınmalar/bulgular/tablolar:

1. Çarpıntı
2. Yüksek tansiyon
3. Sıcağa tahammülsüzlük
4. Terleme
5. İshal
6. Zayıflama/kilo alamama
7. Gözlerde büyüme/canlı şaşkın bakış
8. Adet düzensizliği
9. Saç dökülmesi
10. Karaciğer enzimlerinde artış
11. Nörolojik ve psikolojik yakınmalar.

Hipertiroidi sonucu görülen nöropsikiyatrik bulgular/tablolar ise şunlardır:

1. Ellerde titreme/ ince tremor
2. Kaslarda seğirme/fasikülasyon
3. Kaslarda kramp
4. Kolay yorulma
5. Sinirlilik
6. Kaygı bozukluğu
7. Uykusuzluk
8. Parlak ışığa duyarlılık
9. Polinöropati: Duysal sinirler başta tüm sinirler etkilenebilir. Bulgular hastanın doktora baş vurmasına neden olan ilk bulgu olabilir. Hipotirodi hastalarından daha az olmakla birlikte hastaların %70’inde bulgular ortaya çıkabilir. Nadir olmakla birlikte karpal tünel sendromu da görülebilir.  
10. Myopati (kas tutulumu): Özellikle bacağın proksimal kaslarında, bacağı karna doğru çeken iliopsoas kasında ve bacağı düzelten kuadriseps kasında zaaf görülür. Hastaların CK (kreatinin kinaz) değerleri genellikle normaldir. Hastalar merdiven çıkarken, sandalyeye oturup kalkarken ve çömelip kalkarken zorluk yaşarlar.
11. Paraparezi (bacaklarda aniden güç kaybı oluşması): Tiroid hormonları çok yüksek olan hastalarda aşırı düzeyde karbonhidrat alımı sonrasında akut olarak gelişebilir.
12. Tiroid amyotrofisi: Nadiren ağır hipertiroidisi olan hastalarda omurilik ön boynuz tutulumu görülebilir.

Tiroid bezinin fonksiyonlarını etkileyen mineral ve vitaminler:

1. İyot: Tiroid hormonlarının ana bileşenidir; T4 hormonunda 4 molekül, T3 hormonunda 3 molekül iyot bulunur. İyot eksikliği tiroid hastalıklarının en önemli nedenlerinden birisidir. Özellikle bebeklerin anne karnında ve ilk 2 yaşlarında beyinlerinin normal gelişimi için elzemdir.
2. Demir: İyot kullanımı, aktif T3 sentezi aksar. T3 ve T4 hormon değerleri düşer. Demir eksikliği olan hipotiroidi hastaları tedaviye yetersiz yanıt veririler; ferritin düzeyleri 100 ug/l düzeyine ulaşınca tedavi yanıtı artar. Hamilelerin hem iyot, hem demir düzeyleri düşük olunca doğan bebekler iki kere etkilenir.
3. Bakır: Tiroid hormon düzeyleri düşer.
4. Selenyum: Tiroid hormonunun aktif formuna dönüştürülmesi için gereklidir. Ayrıca tiroid peroksidaz antikorlarının düzeylerini düşürür. Selenyum eksikliğinde düşen glutatyon peroksidaz düzeyleri oksidatif strese neden olur, bu hem enflamasyonu hem de otoimmün süreci etkiler. Oksidatif stresin artışı tiroid hücrelerinde harabiyet ve ölüme neden olabilir. Selenyum eksikliği ayrıca bağırsaktaki bakterilerin dengesini bozar.
5. Çinko:  TSH sentezi ve tiroid hormonunun aktif formuna dönüştürülmesi için gereklidir. Ayrıca oksidatif stresi azaltan süperoksit dismutaz enzimi de çinko kullanır. Çinko eksikliği aynı zamanda beyinden salgılanan TRH hormonu düzeylerini de düşürerek tiroid fonksiyonlarını yavaşlatır. Hipotroid hastaların çinko emilimi normalden azdır.
6. Magnezyum: TSH sentezi ve tiroid hormonunun aktif formuna dönüştürülmesi için gereklidir.
7. D vitamini: Hücrelerin yüzeylerindeki T3 reseptörlerinin fonksiyonlarını düzenler. D vitamini eksikliğinde T3 hormonu etkinliği düşer. D vitamini eksikliği ayrıca otoimmüniteyi artırarak Hashimoto hastalığı riskini artırır. D vitamini eksikliğin çok önemli bir sonucu bağırsak geçirgenliğindeki artıştır. Otoimmüniteye yatkınlık dışında kronik enflamasyona neden olan bu durum, beyin sisinin önemli nedenlerinden birisidir.
8. B12 vitamini: TSH sentezi için gereklidir.
9. B6 vitamini: Tiroid bezi iyotu yeterli düzeyde kullanamaz.
10. C vitamini: Tiroid bezine taşınan iyotu artırır, ayrıca anti oksidan etkinliği vardır.

Tiroid bezi hastalığı riskini artıran durumlar:

1. İyottan fakir beslenmek/ iyottan fakir bölgelerde yaşamak
2. İyotsuz tuz kullanmak
3. Bazı ilaçları kullanmak (amiodaron, lityum, antiepileptikler (karbamazepin, valproat, fenitoin), propanolol ve diğer bete blokerler, glukokortikoidler, doğum kontrol ilaçları)
4. Aile öyküsünde tiroid bezi hastalığı olmak
5. Otoimmün hastalıklara sahip olmak
6. Boyun ve boğaz bölgesine radyoterapi yapılması
7. Yukarıda bahsi geçen vitamin ve minerallerin düzeylerinin düşük olması
8. Disbiyozis/ artmış bağırsak geçirgenliği
9. İnce bağırsakta aşırı bakteri üremesi (SIBO)

---

Tiroid fonksiyonlarını ve tiroid hormonlarını etkileyen besinler/faktörler:

1. Fazla iyot içeriği besin tüketmek/takviye olarak fazla iyot almak: Özellikle kelp, kaya koruğu ve yosun gibi besinleri fazla miktarda ve sık tüketmek. Fazla iyot hem tiroid bezindeki, immün süreci kötüleştirir, hem de yüksek miktarda iyotun oksidatif stres oluşturucu etkisi vardır. Bu etki Hashimoto hastalığı olan ve uzun süre iyottan fakir beslenmiş kişilerde daha belirgindir.  
2. Guatrojen besinleri fazla/çiğ tüketmek: Turpgiller ailesinden sebzeler (lahanalar, turp, karnabahar, brokoli) ve tohumları, keten tohumu, sorgum unu ve  tatlı patatesi fazla miktarda, sık ve/veya pişirmeden tüketmek tiroid hormon düzeylerini etkiler.
3. Doymuş yağları ve Omega-6 doymamış yağları fazla/sık tüketmek: Tiroid fonksiyonlarını etkiler. Okside olmuş omega 6 doymamış yağlar ise TSH değerlerini yükseltir, hipotiroidiye neden olabilir.
4. Fazla miktarda yeşil çay tüketmek: TSH değerlerinde artışa neden olur. (Ayrıca histamin entoleransına da iyi gelmez).
5. Soya ve ürünleri: Tiroid peroksidaz enziminin aktivitesini engelleyerek hipotiroidiye neden olabilirler, ilaç kullanmakta olan hastaların ilaç ihtiyaçları artabilir. (Ayrıca histamin entoleransına ve non çölyak gluten/buğday hassasiyetine de iyi gelmezler)
6. Kasava /tapyoka: Glutensiz unlara ve ürünlere eklenen bu kök sebzenin unu fazla miktarda tüketildiğinde iyot eksikliğine yol açarak hipotiroidi bulgularını artırır.
7. Darı: Tiroid peroksidaz hormonu aktivitesini etkileyerek hipotiroidiye neden olur. (Ayrıca histamin entoleransı, çölyak hastalığı ve non çölyak gluten hassasiyetine iyi gelmezler).

---

Tiroid hormon düzeylerini etkileyen dış faktörler/zenobiyotikler:

1.  Poliklorlu ve polibromlu bifenil’ler (PCB ve PBB): Soğutucu ve yalıtım sıvısı olarak, elektrik kablolarının ve elektronik ekipmanların esnek PVC kaplamalarında, tarım ilaçlarında,  alev geciktiricilerde, yapıştırıcılarda, ağaç cilalarında kullanılır. PCB üretimi 1970’lerde yüksek toksisite nedeniyle yasaklanmıştır. PCB’ler, hayvanlarda vücutta biriken, çevre kirliliğine yol açan, kalıcı organik kirletici madde olarak sınıflandırılmıştır. PCB’ler kokusuz ve tatsız, berrak sıvılardır. Dolaşımdaki aktif tiroid hormonlarının seviyesini azaltır ve hücreler ile etkileşimini bozarlar.
2. Organoklorür ve organofosfat tarım ilaçları/pestisidler (DDT): Tiroid bezine karşı immün yanıt gelişmesine ve hipotiroidiye neden olurlar.
3. Glifosat ve karbamat tarım ilaçları: Hem tiroid bezine karşı immün yanıt gelişmesine hem de disbiyozis ve artmış bağırsak geçirgenliğine neden olabilir.
4. Perkloratlar.
5. Kozmetikler: UV koruyucu güneş kremleri, tiroid peroksidaz aktivitesini etkileyerek hipotiroidiye neden olabilir.
6. Ağır metaller: Özellikle kadmiyum ve kurşun. Kurşun tiroid bezine karşı gelişen immün yanıtı artırır.

---

Otoimmün tiroid hastalıkları , çölyak hastalığı ve non çölyak gluten hassasiyeti

Otoimmün tiroid hastalıklarına çölyak hastalığı ve non çölyak gluten/buğday hassasiyeti, çölyak hastalığı ve non çölyak gluten/buğday hassasiyeti hastalarında sıklıkla otoimmün tiroid hastalıkları eşlik eder.

Bunda

1. Genetik yatkınlık, benzer HLA yapısı
2. Disbiyozis
3. Artmış bağırsak geçirgenliği, ve sonucunda kana karışan bakteri duvarı lipolisakaritlerine karşı gelişen bağışıklık yanıtı
4. Kısa zincirli yağ asidi üretimde düşme/düzeylerde azalma
5. Uzun süreli proton pompası inhibitörü tedavi kullanma
6. Başta D vitamini, vitamin ve mineral eksiklikleri (iyot, çinko, bakır, demir, selenyum, A vitamini, E vitamini)
7. Oksidatif stres
8. Kronik enflamasyon
9. Gluten ve/veya transglutaminazın tiroid yapısı molekülleri ile moleküler benzerlik göstermesi
10. Besin katkı maddeleri ve çevreden alınana zenobiyotikler/yabancı maddelerin neden olduğu varsayılmaktadır.

Otoimmün tiroiditi olan hastalar glutensiz beslendiklerinde antikor düzeyleri düşer, tedavi yanıtları daha iyi olur.

---

Alerjiler, ürtiker, mast hücreleri ve tiroid

Alerjik rinit, kronik ürtiker ve mast hücresi aktivasyon sendromu olan hastalarda tiroid hastalıkları, özellikle Hashimoto hastalığı daha sık görülür. Bu hastalarda sıklıkla anti TPO antikorlar saptanır.

Hipotiroidi hem kemik iliğinde hem de beyin zarlarında mast hücresi sayısını artırır.

Graves oftalmopatisini olan hastaların göz çevresi kaslarında mast hücresi infiltrasyonu olur.

Otoimmün tiroditleri gerileyen hastaların, alerji bulguları da geriler.

---

Tiroid ilaçlarınızı içerken

1. Kalsiyum içeren ilaçlar veya yüksek düzeyde kalsiyum içeren besinlerle almayın (aralarında en 4 saat olsun)
2. Kahve tüketimi ile arasında en az 1 saat olsun
3. İlaçları aldıktan hemen sonra çok lifli besinler tüketmeyin
4. Krom pikolinat kullanıyorsanız, tiroid ilacınız ile arasında 2 saat bırakın
5. Flavonoid/polifenol içeriği içeriğ yüksek sebze ve meyvelerle aralarında en az 1 saat bırakın
6. Demir, magnezyum ve biyotin takviyeleri tiroid ilaçlarınızın emilimini azaltabilir, tiroid ilaçlarınızla arasına en az 4 saat koyun
7. Antibiyotikler ve mide koruyucu ilaçlar ile tiroid ilaçlarınız arasına en az iki saat bırakın
8. SSRI antidepresanlar ve amitriptilin ile tiroid ilaçlarınız arasında en az 3-4 saat bırakın
9. Kolesterol düşürücü ilaçlar ile arasında en az 4 saat bırakın
10. Tiroid ilacınızı aldıktan sonraki öğününüzde hayvansal/doymuş yağ içeriğini abartmayın

---

• Tiroid hastalığınız varsa mutlaka bir endokrinoloji hekiminin DÜZENLİ takibinde olun.
• Kulaktan dolma, internetten öğrendiğiniz bilgilerle hareket etmeyin.
• Nöro-psikiyatrik yakınmalarınız varsa mutlaka bir nöroloji uzmanına muayene olun.
• Hekimlerinizle el birliği içinde tiroid hormon değerlerinizin normalleşmesi ile birlikte çok daha kaliteli bir yaşam sürebileceğinizi aklınızdan çıkarmayın.

Referanslar:

1. Cleare AJ, McGregor A, Chambers SM, Dawling S, O’Keane V. Thyroxine replacement increases central 5-hydroxytryptamine activity and reduces depressive symptoms in hypothyroidism. Neuroendocrinology. 1996 Jul;64(1):65-9. doi: 10.1159/000127099. PMID: 8811668.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8811668/
2. Davis JD, Tremont G. Neuropsychiatric aspects of hypothyroidism and treatment reversibility. . Minerva Endocrinol. 2007 Mar;32(1):49-65. PMID: 17353866.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17353866/
3. Ewins DL, Rossor MN, Butler J, Roques PK, Mullan MJ, McGregor AM. Association between autoimmune thyroid disease and familial Alzheimer’s disease. Clin Endocrinol (Oxf). 1991 Jul;35(1):93-6. doi: 10.1111/j.1365-2265.1991.tb03502.x. PMID: 1889144.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1889144/
4. Villanueva I, Alva-Sánchez C, Pacheco-Rosado J. The role of thyroid hormones as inductors of oxidative stress and neurodegeneration. Oxid Med Cell Longev. 2013;2013:218145. doi: 10.1155/2013/218145. Epub 2013 Dec 9. PMID: 24386502; PMCID: PMC3872098.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24386502/
5. Wrutniak-Cabello C, Casas F, Cabello G. Thyroid hormone action in mitochondria. J Mol Endocrinol. 2001 Feb;26(1):67-77. doi: 10.1677/jme.0.0260067. PMID: 11174855.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11174855/
6. Vural M, Koc E, Evliyaoglu O, Acar HC, Aydin AF, Kucukgergin C, Apaydin G, Erginoz E, Babazade X, Sharifova S, Perk Y; Turkish Iodine Survey Group. Iodine status of Turkish pregnant women and their offspring: A national cross-sectional survey. J Trace Elem Med Biol. 2020 Oct 7;63:126664. doi: 10.1016/j.jtemb.2020.126664. Epub ahead of print. PMID: 33075737.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33075737/
7. Smith JW, Evans AT, Costall B, Smythe JW. Thyroid hormones, brain function and cognition: a brief review. Neurosci Biobehav Rev. 2002 Jan;26(1):45-60. doi: 10.1016/s0149-7634(01)00037-9. PMID: 11835983.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11835983/
8. Zoeller TR, Dowling AL, Herzig CT, Iannacone EA, Gauger KJ, Bansal R. Thyroid hormone, brain development, and the environment. Environ Health Perspect. 2002;110 Suppl 3(Suppl 3):355-361. doi:10.1289/ehp.02110s3355 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1241183/
9. Talhada D, Santos CRA, Gonçalves I, Ruscher K. Thyroid Hormones in the Brain and Their Impact in Recovery Mechanisms After Stroke. Front Neurol. 2019;10:1103. Published 2019 Oct 18. doi:10.3389/fneur.2019.01103 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6814074/
10. Grigorova M, Sherwin BB. Thyroid hormones and cognitive functioning in healthy, euthyroid women: a correlational study. Horm Behav. 2012;61(4):617-622. doi:10.1016/j.yhbeh.2012.02.014 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4839971/pdf/nihms2900.pdf
11. Samuels MH. Psychiatric and cognitive manifestations of hypothyroidism. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2014;21(5):377-383. doi:10.1097/MED.0000000000000089 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4264616/pdf/nihms638704.pdf
12. Miller KJ, Parsons TD, Whybrow PC, van Herle K, Rasgon N, van Herle A, Martinez D, Silverman DH, Bauer M. Memory improvement with treatment of hypothyroidism. Int J Neurosci. 2006 Aug;116(8):895-906. doi: 10.1080/00207450600550154. PMID: 16861154. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16861154/
13. Gupta N, Arora M, Sharma R, Arora KS. Peripheral and Central Nervous System Involvement in Recently Diagnosed Cases of Hypothyroidism: An Electrophysiological Study. Ann Med Health Sci Res. 2016;6(5):261-266. doi:10.4103/amhsr.amhsr_39_16 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5414436/
14. Spanou I, Bougea A, Liakakis G, Rizonaki K, Anagnostou E, Duntas L, Kararizou E. Relationship of Migraine and Tension-Type Headache With Hypothyroidism: A Literature Review. Headache. 2019 Sep;59(8):1174-1186. doi: 10.1111/head.13600. Epub 2019 Jul 16. PMID: 31310335. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31310335/
15. Lisotto C, Mainardi F, Maggioni F, Zanchin G. The comorbidity between migraine and hypothyroidism. J Headache Pain. 2013;14(Suppl 1):P138. doi:10.1186/1129-2377-14-S1-P138 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3620300/
16. Sindoni A, Rodolico C, Pappalardo MA, Portaro S, Benvenga S. Hypothyroid myopathy: A peculiar clinical presentation of thyroid failure. Review of the literature. Rev Endocr Metab Disord. 2016 Dec;17(4):499-519. doi: 10.1007/s11154-016-9357-0. PMID: 27154040. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27154040/
17. Sabria J, Ferrer I, Toledo A, Sentis M, Blanco I. Effects of altered thyroid function on histamine levels and mast cell number in neonatal rat brain. J Pharmacol Exp Ther. 1987 Feb;240(2):612-6. PMID: 3100778. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3100778
18. Baccari GC, Monteforte R, Pinelli C, Santillo A, Polese G, Rastogi RK. Thyroid status can influence brain mast cell population. Ann N Y Acad Sci. 2009 Apr;1163:369-71. doi: 10.1111/j.1749-6632.2008.03656.x. PMID: 19456362. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19456362/
19. Mast cell population in the frog brain: distribution and influence of thyroid status. Rossella Monteforte, Claudia Pinelli, Alessandra Santillo, Rakesh K. Rastogi, Gianluca Polese, Gabriella Chieffi Baccari. Journal of Experimental Biology  2010  213: 1762-1770;  doi: 10.1242/jeb.039628 https://jeb.biologists.org/content/213/10/1762
20. Kolkhir P, Metz M, Altrichter S, Maurer M. Comorbidity of chronic spontaneous urticaria and autoimmune thyroid diseases: A systematic review. Allergy. 2017 Oct;72(10):1440-1460. doi: 10.1111/all.13182. Epub 2017 May 22. PMID: 28407273.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28407273/
21. Degirmenci PB, Kirmaz C, Oz D, Bilgir F, Ozmen B, Degirmenci M, Colak H, Yılmaz H, Ozyurt B. Allergic rhinitis and its relationship with autoimmune thyroid diseases. Am J Rhinol Allergy. 2015 Jul-Aug;29(4):257-61. doi: 10.2500/ajra.2015.29.4189. Epub 2015 Jun 10. PMID: 26067918.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26067918/
22. Bajaj JK, Salwan P, Salwan S. Various Possible Toxicants Involved in Thyroid Dysfunction: A Review. J Clin Diagn Res. 2016;10(1):FE01-FE3. doi:10.7860/JCDR/2016/15195.7092 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4740614/pdf/jcdr-10-FE01.pdf
23. Babiker A, Alawi A, Al Atawi M, Al Alwan I. The role of micronutrients in thyroid dysfunction. Sudan J Paediatr. 2020;20(1):13-19. doi:10.24911/SJP.106-1587138942 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7282437/
24. Mlingi ML, Bokanga M, Kavishe FP, Gebre-Medhin M, Rosling H. Milling reduces the goitrogenic potential of cassava. Int J Food Sci Nutr. 1996 Nov;47(6):445-54. doi: 10.3109/09637489609031873. PMID: 8933198. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8933198/
25. https://health.clevelandclinic.org/thyroid-issues-what-you-need-to-know-about-diet-and-supplements/
26. Curtis SW, Terrell ML, Jacobson MH, Cobb DO, Jiang VS, Neblett MF, Gerkowicz SA, Spencer JB, Marder ME, Barr DB, Conneely KN, Smith AK, Marcus M. Thyroid hormone levels associate with exposure to polychlorinated biphenyls and polybrominated biphenyls in adults exposed as children. Environ Health. 2019 Aug 23;18(1):75. doi: 10.1186/s12940-019-0509-z. PMID: 31443693; PMCID: PMC6708149. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31443693/
27. Pesticides With Potential Thyroid Hormone-Disrupting Effects: A Review of Recent Data Michelle Leemanset al Front. Endocrinol., 09 December 2019 | https://doi.org/10.3389/fendo.2019.00743
28. Dervi̇şoğlu, M , Gül, O , Yazıcı, F , Aydemi̇r, O . (2014). SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİNDE ORGANİK KLORLU PESTİSİT VARLIĞI . Gıda ve Yem Bilimi Teknolojisi Dergisi , 0 (13) , . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/bursagida/issue/3969/52524
29. Krysiak R, Szkróbka W, Okopień B. The Effect of Gluten-Free Diet on Thyroid Autoimmunity in Drug-Naïve Women with Hashimoto’s Thyroiditis: A Pilot Study. Exp Clin Endocrinol Diabetes. 2019 Jul;127(7):417-422. doi: 10.1055/a-0653-7108. Epub 2018 Jul 30. PMID: 30060266.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30060266/
30. Lerner A, Jeremias P, Matthias T. Gut-thyroid axis and celiac disease. Endocr Connect. 2017;6(4):R52-R58. doi:10.1530/EC-17-0021 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5435852/
31. Metso S, Hyytiä-Ilmonen H, Kaukinen K, Huhtala H, Jaatinen P, Salmi J, Taurio J, Collin P. Gluten-free diet and autoimmune thyroiditis in patients with celiac disease. A prospective controlled study. Scand J Gastroenterol. 2012 Jan;47(1):43-8. doi: 10.3109/00365521.2011.639084. Epub 2011 Nov 30. PMID: 22126672.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22126672/
32. Castro PD, Harkin G, Hussey M, et al. Prevalence of coexisting autoimmune thyroidal diseases in coeliac disease is decreasing. United European Gastroenterol J. 2020;8(2):148-156. doi:10.1177/2050640619899225 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7079276/
33. Landucci E, Laurino A, Cinci L, Gencarelli M, Raimondi L. Thyroid Hormone, Thyroid Hormone Metabolites and Mast Cells: A Less Explored Issue. Front Cell Neurosci. 2019;13:79. Published 2019 Mar 29. doi:10.3389/fncel.2019.00079 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6449760/
34. Fröhlich E, Wahl R. Microbiota and Thyroid Interaction in Health and Disease. Trends Endocrinol Metab. 2019 Aug;30(8):479-490. doi: 10.1016/j.tem.2019.05.008. Epub 2019 Jun 27. PMID: 31257166. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31257166/
35. Lauritano EC, Bilotta AL, Gabrielli M, Scarpellini E, Lupascu A, Laginestra A, Novi M, Sottili S, Serricchio M, Cammarota G, Gasbarrini G, Pontecorvi A, Gasbarrini A. Association between hypothyroidism and small intestinal bacterial overgrowth. J Clin Endocrinol Metab. 2007 Nov;92(11):4180-4. doi: 10.1210/jc.2007-0606. Epub 2007 Aug 14. PMID: 17698907. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17698907/
36. Kahaly GJ, Frommer L, Schuppan D. Celiac disease and endocrine autoimmunity – the genetic link. Autoimmun Rev. 2018 Dec;17(12):1169-1175. doi: 10.1016/j.autrev.2018.05.013. Epub 2018 Oct 12. PMID: 30316996.
37. Küçükemre Aydın B, Yıldız M, Akgün A, Topal N, Adal E, Önal H. Children with Hashimoto’s Thyroiditis Have Increased Intestinal Permeability: Results of a Pilot Study. J Clin Res Pediatr Endocrinol. 2020 Sep 2;12(3):303-307. doi: 10.4274/jcrpe.galenos.2020.2019.0186. Epub 2020 Jan 28. PMID: 31990165; PMCID: PMC7499128. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31990165/
38. Roy A, Laszkowska M, Sundström J, Lebwohl B, Green PH, Kämpe O, Ludvigsson JF. Prevalence of Celiac Disease in Patients with Autoimmune Thyroid Disease: A Meta-Analysis. Thyroid. 2016 Jul;26(7):880-90. doi: 10.1089/thy.2016.0108. PMID: 27256300.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27256300/
39. Losurdo G, Principi M, Iannone A, Amoruso A, Ierardi E, Di Leo A, Barone M. Extra-intestinal manifestations of non-celiac gluten sensitivity: An expanding paradigm. World J Gastroenterol. 2018 Apr 14;24(14):1521-1530. doi: 10.3748/wjg.v24.i14.1521. PMID: 29662290; PMCID: PMC5897856.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29662290/
40. Mormile R. Celiac disease and Hashimoto’s thyroiditis: a shared plot? Int J Colorectal Dis. 2016 Apr;31(4):947. doi: 10.1007/s00384-015-2370-z. Epub 2015 Aug 23. PMID: 26298181.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26298181/
41. Aleksandra Pyzik, Ewelina Grywalska, Beata Matyjaszek-Matuszek, Jacek Roliński, “Immune Disorders in Hashimoto’s Thyroiditis: What Do We Know So Far?”, Journal of Immunology Research, vol. 2015, Article ID 979167, 8 pages, 2015. https://doi.org/10.1155/2015/979167 https://www.hindawi.com/journals/jir/2015/979167/
42. Toscano V, Conti FG, Anastasi E, Mariani P, Tiberti C, Poggi M, Montuori M, Monti S, Laureti S, Cipolletta E, Gemme G, Caiola S, Di Mario U, Bonamico M. Importance of gluten in the induction of endocrine autoantibodies and organ dysfunction in adolescent celiac patients. Am J Gastroenterol. 2000 Jul;95(7):1742-8. doi: 10.1111/j.1572-0241.2000.02187.x. PMID: 10925978. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10925978/
43. Cereijido M, Contreras RG, Flores-Benítez D, Flores-Maldonado C, Larre I, Ruiz A, Shoshani L. New diseases derived or associated with the tight junction. Arch Med Res. 2007 Jul;38(5):465-78. doi: 10.1016/j.arcmed.2007.02.003. PMID: 17560451.https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17560451/
44. Mu Q, Kirby J, Reilly CM, Luo XM. Leaky Gut As a Danger Signal for Autoimmune Diseases. Front Immunol. 2017 May 23;8:598. doi: 10.3389/fimmu.2017.00598. PMID: 28588585; PMCID: PMC5440529. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28588585/
45. Kong J, Zhang Z, Musch MW, Ning G, Sun J, Hart J, Bissonnette M, Li YC. Novel role of the vitamin D receptor in maintaining the integrity of the intestinal mucosal barrier. Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol. 2008 Jan;294(1):G208-16. doi: 10.1152/ajpgi.00398.2007. Epub 2007 Oct 25. PMID: 17962355. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17962355/
46. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30316996/
47. https://tr.wikipedia.org/wiki/Poliklorlu_bifenil