Travmalar beyin ve bedenimizi nasıl etkiler?

Çocukluk çağında yaşanana olumsuz deneyimlerin beyin ve bedenlerimizi etkileyerek erişkinlikte bizi hasta edebildiğini biliyoruz.

Bebeklik deneyimleri beyin ve otonom sinir sistemi gelişimini etkileyerek, yıllar sonrasının sorunlarına zemin hazırlar.

Doğum sonrası ve bebeğin ilk yılında anne ile ilişkiler çok önemlidir. Hayvan çalışmalarında annesinden yeterli ilgi, sevgi ve bakımı gören bebeklerin, büyüdüklerinde yenilikler karşısında daha dirençli, daha meraklı ve araştırmacı oldukları görülmüş. Daha az ilgi gören veya ilgi görmeyen hayvanlar ise bozulmuş stres yanıtı ile birlikte daha kaygılı, çekinik ve korkak olmuştur.

Yavrular annelerinden ayrı tutulduklarında, sıradan uyaranlara daha şiddetli tepkiler vermişlerdir. Kaygılı/korkak yavrular, normal yavrulara göre daha kısa süre yaşamıştır.

Travmatik yavrular büyüdüklerinde bilişsel testlerde, diğer yavrulara göre başarısız olmuştur.

Yine hayvan çalışmalarında travma gören dişi yavrularda prolaktin ve östrojen düzeyleri sıklıkla anormal, tümör gelişimi daha sık olmuştur.

Hayvan çalışmalarında, ir anne yavrusuna şiddet gösterdiği zaman, yavru beslenmesini garanti altına alabilmek için  uzaklaşmak yerine anneye daha fazla bağlanır.

İnsanlar ve travmalar

Bir annenin hamilelikte stresli olması erken doğum ve/veya düşük doğum ağırlığı sıklığını artırır. Düşük doğum ağırlıklı doğan bebekler, erişkinliklerinde kilolu/obez olma ve kalp damar hastalıkları gelişim riski yüksektir.

Bir çocuk, çocuklukta travma yaşadığı zaman bunun  erişkinlikteki temel sonucu kronik enflamasyondur. Bu enflamasyona bağlı olarak

• CRP yüksekliği
• Kalp damar hastalıkları
• İnsülin direnci
• Tip II diyabet
• Migren ve kronik ağrılar
• Fazla kilo/obezite
• Madde bağımlılığı, alkolizm riski normale göre çok artar.

Ev içi kaos, huzursuzluk, tartışmalar, kavgalar ve şiddet, çocukta hem stres yanıtının devamlı yüksek olmasına hem de derin bir çaresizlik hissine neden olur. Kaotik ortamlarda büyüyen çocukların kilolu olma ve kalp damar hastalığı geliştirme riski normalden yüksektir.

Tüm travmalar sonrasında ortaya çıkan

1. Stres ekseni bozuklukları; strese karşı verilen kortizol yanıtının uygunsuz olması (bazı hastalarda çok yüksek kortizol düzeyleri, bazı hastalarda uygunsuz düzeyde düşük kortizol düzeyleri)
2. Otonom sinir sistemi değişiklikleri (sempatik baskınlık, parasempatik etkinlik azalması, kalp hızı değişkenliğinde azalma)
3. Beyin ak ve gri maddesinde oluşan değişiklikler (beyin yüzey alanında azalma, beyin hacminde küçülme, ak madde lezyonları, derin gri madde kaybı, talamo kortikal bağlantılarda zayıflık, hipokampüs atrofisi, amigdala hipertrofisi)
4. Merkezi ağrı duyarlaşması ve ağrı algısındaki değişiklikler
5. Epigenetik değişiklikler (DNA hipo-hiper metilasyonu, gen ifadesi değişiklikleri)
6. Serotonin, dopamin, opioid metabolizması değişiklikleri
7. Beyin gelişim ve onarımını sağlayan BDNF düzeylerinde düşme
8. Bağışıklık sistemi aktivasyonu ve kronik enflamasyon
9. Bağırsak geçirgenliği ve bağırsak içi canlılarının dengesinin bozulması

DNA’da meydana gelen epigenetik değişiklikler sonucunda DNA sarmalının kodlanacak bölümleri açığa çıkarılır veya gizlenir: böylelikle aynı DNA değişik şekillerde ifade bulabilir. Bu değişiklikler nesilden nesile aktarılabilir.

Ağrılar ve damar hastalıkları dışında çocukluk çağı travmaları ileri yaşlarda Alzheimer hastalığı riskini artırır.

Öneriler:

1. Çocukluk çağı travmanız varsa metabolik ve kalp damar hastalıkları yönünden en azından senedir bir defa dahiliye ve/veya kardiyolojiye muayene olun.
2. Kan şekerinizi, insülin düzeylerinizi, kolesterol ve trigliserid düzeylerinizi artırmayacak şekilde beslenin.
3. DÜZENLİ EGZERSİZ YAPIN: Hem metabolik sağlığınıza hem de parasempatik sinir sisteminize iyi gelir.
4. Depresyon, kaygı bozukluğu, uyum sorununuz varsa psikolojik/psikiyatrik profesyonel yardım alın.
5. Düzenli yoga, meditasyon ve Tai-chi yapın: hem prefrontal korteksiniz güçlenecek hem de stresle daha iyi baş edebileceksiniz.
6. Serotonin düzeylerinizi doğal yollarla artırın.
7. Stresinizi artırmayacak şekilde beslenin.

Kaynaklar

• Beynini Doğru Besle
• McEwen BS. Understanding the potency of stressful early life experiences on brain and body function. Metabolism. 2008;57 Suppl 2(Suppl 2):S11-S15. doi:10.1016/j.metabol.2008.07.006
• Hughes K, Bellis MA, Hardcastle KA, Sethi D, Butchart A, Mikton C, Jones L, Dunne MP. The effect of multiple adverse childhood experiences on health: a systematic review and meta-analysis. Lancet Public Health. 2017 Aug;2(8):e356-e366. doi: 10.1016/S2468-2667(17)30118-4. Epub 2017 Jul 31. PMID: 29253477.